Hoàng tinh có tác dụng gì? Công dụng chữa bệnh của củ hoàng tinh hoa đỏ

Cây hoàng tinh hay còn gọi là cây cơm nếp là vị thuốc quý được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền. Vị thuốc này được áp dụng trong các bài thuốc chữa bệnh tiểu đường, yếu sinh lý, thiếu máu, huyết áp thấp, bồi dưỡng cơ thể, ăn không ngon, biếng ăn, miệng khô, mệt mỏi, nội tiết,… Vậy củ hoàng tinh là cây gì? Củ hoàng tinh có tác dụng gì? Cách ngâm rượu hoàng tinh. Để hiểu rõ hơn về công dụng của củ hoàng tinh, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu qua bài viết sau đây.

Cây hoàng tinh là cây gì?

Cây hoàng tinh thuộc họ hành tỏi Liliaceae, có tên khoa học là Polygonatum kingianum, Polygonatum cyrtonemua, Polygonatum sibiricum và tên dược liệu là Rhizoma Polygonati.  Ngoài ra, cây hoàng tinh còn được gọi là cây cơm nếp, hoàng tinh lá mọc vòng, hoàng tinh hoa đỏ, mễ phủ, cứu hoang thảo.

Hình ảnh củ hoàng tinh

Cây hoàng tinh là loại cây thân cỏ sống lâu năm, cao khoảng 50 – 80cm, thân mọc thẳng đứng, bề mặt nhẵn bóng.

Thân rễ mọc thành củ to, thân rễ mọc ngang hoặc có khi phân nhánh, củ màu trắng hoặc nâu vàng đến nâu đen, nhiều nếp nhăn, thân củ có đường kính tới 2cm, củ có thể dài tới 30-35 cm, rộng 6-7 cm và dày 2-3 cm.

Các lá mọc vòng 4-5 lá một, không có cuống, lá thuôn dài, phiến lá hình mác, đầu lá nhọn, quăn lại, lá dài 712mm, rộng 5-12mm.

Hoa hoàng tinh mọc ở kẽ lá rủ xuống; cuống hoa dài 1,5-2cm, mỗi cuống hoa mang hai hình ống có màu tím đỏ dài 8-15mm, mùa hoa ở Sapa vào khoảng tháng 3 – 4.

Quả mọng, hình cầu, khi chín sẽ chuyển sang màu tím đen, đường kính 710mg.

Mô tả dược liệu

Dược liệu được sử dụng là phần thân rễ của cây, hình dạng củ đa dạng, mặt ngoài màu trắng hoặc nâu vàng đến nâu đen, nhiều nếp nhăn, sần sùi, có vết thâm, hơi dẹt nên có vết lõm, gồm nhiều mẫu rễ con và nhiều nốt sừng nhỏ,

nhiều nếp nhăn, sần sùi. Chất dẻo dai, hơi khó bẻ gãy, mặt bẻ gãy không phẳng, có màu vàng đến màu nâu nhạt, có chất dính, mùi đường, vị ngọt nhẹ và hơi ngứa lưỡi.

Những khối ngắn dài không nhất định, gồm 2-5 đốt tròn hình chén, ở giữa có vòng tròn lõm xuống, đây là vết tích của thân cây đã rụng. Mặt ngoài của thân rễ có màu nâu đen với những vòng tròn mảnh màu nâu nhạt với nhiều nốt sần và rễ con. Nguyên liệu cứng hơi khó bẻ, mặt bẻ phẳng, có màu vàng ngà, rải rác nhiều đốm trắng nhỏ, mùi thơm vị ngọt.

Khu vực phân bố

Ở nước ta, cây hoàng tinh là một loại cây mọc phổ biến ở hầu hết các tỉnh phía Bắc có không khí loãng và lạnh cao từ 1200m như Sơn La, Điện Biên, Lào Cai, Hòa Bình,… Hoặc đôi khi cũng được tìm thấy ở các khu vực vùng núi cao Tây Nguyên, Lâm Đồng.

Cây hoàng tinh thường mọc hoang ở những nơi rừng ẩm, đất nhiều mùa trên núi có lẫn đá xanh và đặc biệt có nhiều quanh thị trấn Sapa. Cho đến nay, người ta vẫn dùng cây mọc hoang, vẫn chưa ai chú ý trồng, nếu muốn trồng, đào lấy những mẩu thân rẻ có ít nhất 2 đốt trồng ở những nơi đất tốt và mát.

Thu hái, chế biến

Dược liệu chỉ được thu hoạch khi cây đã có tuổi đời từ 5 năm trở lên. Dược liệu được thu hái vào mùa thu hoặc mùa xuân, nhưng thời điểm tốt nhất là thu hái vào mùa thu vì đây là thời điểm dược liệu có chứa ít nước và nhiều dược tính tốt. Dược liệu sau khi thu hái về đem rửa sạch, loại bỏ rễ con, cắt miếng rồi phơi khô hoặc có thể bào chế theo các cách sau:

• Rửa sạch phần củ vừa thu hoạch, cho vào nồi đầy nước, đun sôi khoảng nửa tiếng, chắt bỏ nước để không gây ngứa. Thêm nước mới đến 5-6cm và nấu cho đến khi gần cạn, tiếp đó đem phơi ráo, tẩm nước rồi phơi nhiều lần cho đến khi hết nước và củ không dính tay là được. Cho phần củ đã được sơ chế vào cái cóng bằng đồng hoặc bằng nhôm đem đun cách thủy trong 6-8 giờ, cuối cùng đem dược liệu phơi khô.
• Củ sau khi rửa sạch ngâm nước một đêm rồi đổ bỏ nước, pha loãng với mật mía và gừng, cứ 1kg củ hoàng tinh – 250ml mật ong – 250ml nước – 25g gừng. Nấu đến khi gần cạn hết nước mật, thỉnh thoảng khuấy đều rồi đem phơi khô, cuối cùng đem đồ rồi phơi 9 lần.
• Tương tự như cách 2 nhưng chỉ cần dùng đậu đen thay mật ong rồi đổ ngập nước, nấu kỹ cho đến khi gần khô, sau đó tiến hành như trên.
• Dùng củ hoàng tinh hoa đỏ tươi đem rửa sạch, cắt nhỏ, giã nát, ngâm nước 1 ngày, thỉnh thoảng nhào lại, ngày hôm sau khuấy nhẹ, gạn lấy phần bột rồi thay nước tổng cộng 9 lần rồi mới gạn lấy phần bột đem phơi khô.

Dược liệu đã bào chế cần để nơi khô ráo, nếu bị mốc thì hãy phun rượu, lau sạch và phơi hoặc sấy khô.

Thành phần hóa học

Theo nghiên cứu, củ hoàng tinh hoa đỏ đem rửa sạch phơi khô thành một loại dược liệu dẻo, mềm, màu đen, có mùi thơm, vị ngọt, với thành phần hóa hoặc chủ yếu là polysaccharide, manose, 4 saponin steroid là các kingianosid A, B, C, D có công dụng chữa bệnh và hỗ trợ sức khỏe rất tốt.

Ngoài ra, củ hoàng tinh còn chứa nhiều thành phần dược chất khác như ancaloid, fructose, acid amin, mannose, calacturonic acid, hợp chất antharaquinone, tinh bột và chất nhầy.

Tác dụng dược lý – Củ hoàng tinh có tác dụng gì?

Trong đông y củ hoàng tinh có tác dụng gì?

Theo đông y, củ hoàng tinh có vị ngọt, tính bình nên được quy vào 3 kinh tỳ, vị và phế. Vị thuốc hoàng tinh thường được sử dụng để điều trị bệnh tiểu đường, hạ đường huyết, huyết áp thấp, ho, ho ra máu, ù tai, hoa mắt, tăng cường gân cốt, bổ máu, tóc đen bóng, đẹp da, tăng cường tuổi thọ,…

Trong y học hiện đại củ hoàng tinh có tác dụng gì?

Tăng cường chức năng miễn dịch

Qua các cuộc thí nghiệm trên chuột, bột hoàng tinh đã được chứng minh là có vai trò kích thích hệ miễn dịch, tác dụng này được cho là do tinh bột kháng trong tinh bột hoạt động như chất xơ.

Tinh bột kháng trong bột hoàng tinh giải phóng oligosaccharide và glucose trong quá trình tiêu hóa bình thường. Các oligosaccharid là chất khó tiêu và đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh hệ thống miễn dịch.

Một nghiên cứu khác về trà hoàng tinh cho thấy dược liệu có tác dụng ức chế sự phát triển của vi sinh vật đối với cả vi khuẩn gây bệnh Gram âm và Gram dương từ thực phẩm.

Phòng chống bệnh tiểu đường

Saponin có trong dược liệu có thể làm giảm hiệu quả tình trạng tăng lipid máu và tăng đường huyết ở chuột mắc bệnh tiểu đường. Kết quả cho thấy saponin điều chỉnh giảm sự biểu hiện của G6P trong con đường tín hiệu insulin và điều chỉnh tăng sự biểu hiện của GLUT4. Ở gan, sự biểu hiện của các protein hoạt hóa glucokinase và adenosine monophosphate kinase được tăng lên. Hơn nữa, saponin thực vật thúc đẩy sự biểu hiện của PPAR-γ trong mô mỡ và GLUT4 trong cơ xương.

Những kết quả này cho thấy saponin từ dược liệu cung cấp một cơ chế khả thi cho tác dụng chống đái tháo đường. Nó không chỉ thúc đẩy sản xuất glycogenes mà còn thúc đẩy việc sử dụng glucose của các mô ngoại vi. Kết quả cho thấy saponin này có thể được sử dụng như một liệu pháp bổ trợ để kiểm soát kháng insulin và đường huyết ở bệnh nhân tiểu đường type 2.

Thúc đẩy tiêu hóa – Hoàng tinh có tác dụng gì?

Nghiên cứu sơ bộ cho thấy rằng bột hoàng tinh có thể giúp điều trị tiêu chảy ở những người bị hội chứng ruột kích thích và đồng thời giảm táo bón ở một số đối tượng.

Các tinh bột trong hoàng tinh có thể hỗ trợ quá trình lên men của vi khuẩn đường ruột, điều này làm tăng khối lượng phân và thúc đẩy nhu động ruột.

Hoàng tinh là nguồn cung cấp tinh bột mạnh mẽ, việc tiêu thụ bột hoàng tinh đồng nghĩa với việc hấp thụ tinh bột nhiều hơn vào rồi kết. Nguồn tinh bột này đóng vai trò là thức ăn cho vi khuẩn đại tràng, kích thích và tăng sinh của chúng, đồng thời góp phần thúc đẩy sức khỏe tiêu hóa.

Điều chỉnh rối loạn lipid máu

Dược liệu có khả năng ức chế sự gia tăng cholesterol toàn phần và triglycerid trong gan, máu do chế độ ăn nhiều chất béo gây ra. Cơ chế hoạt động bằng cách điều chỉnh các chất chuyển hóa nội sinh trong mẫu nước tiểu, máu và gan. Vì vậy, rễ cây hoàng tinh là một chất điều hòa rối loạn lipid máu và các bệnh liên quan.

Tốt cho trẻ sơ sinh – Hoàng tinh có tác dụng gì?

Bản chất không chứa gluten của dược liệu làm cho nó trở thành một lựa chọn lành mạnh hơn cho trẻ sơ sinh. Ngoài ra, nó còn hỗ trợ tiêu hóa cao và có khả năng giảm đau dạ dày hiệu quả.

Mặc dù không có nghiên cứu trực tiếp nào nêu rõ công dụng của củ hoàng tinh đối với trẻ sơ sinh. Nhưng vì dược liệu không chứa gluten có thể đảm bảo an toàn cho trẻ sơ sinh khi sử dụng.

Tác dụng chống oxy hóa

Cho chuột nhắt trắng uống 0,13ml dạng nước sắc hoàng tinh 20% trong 27 ngày liên tục. Từ kết quả thí nhiệm cho thấy dược liệu có khả năng tăng cường hoạt động của superoxide dismutase (SOD) và giảm hàm lượng lipofuscin trong cơ tim.

Ảnh hưởng đến tim mạch

Trong các thí nghiệm trên chó được gây mê, tiêm tĩnh mạch với liều 0,15-0,26g/kg cao lỏng hoàng tinh có thể tăng cường lưu lượng máu mạch vành tim và với liều 1,5g/kg có tác dụng đối kháng với bệnh thiếu máu cơ tim thực nghiệm được gây nên bởi pituitrin.

Tác dụng kháng khuẩn

Thí nghiệm trên chuột lang, sử dụng nước sắc hoàng tinh cùng lúc với thời gian sau khi tiêm truyền vi khuẩn lao cho chuột, đã ức chế sự phát triển của vi khuẩn và cải thiện sức khỏe của chuột, nó có tác dụng tương tự như rimifon.

Những bài thuốc chữa bệnh từ hoàng tinh

Chữa chứng thiếu máu

Lấy 20g củ hoàng tinh, 10g hà thủ ô, 10g thục địa, 10g rễ đinh lăng và 8g tam thất. Đem các dược liệu tán mịn thành bột, mỗi ngày dùng 10g sắc lấy nước uống.

Chữa suy nhược cơ thể, bổ máu, ăn ngon miệng

Lấy 180g hoàng tinh, 150g củ mài, 120g hoàng kỳ và 100g đẳng sâm. Đem tất cả các dược liệu sấy khô, tán mịn, trộn với mật vo thành viên hoàn nhỏ cỡ hạt ngô, phơi khô, dùng dần, mỗi ngày uống 3 lần, mỗi lần uống 15 viên.

Hoặc có thể lấy hoàng tinh và phơi 9 lần, nhai ăn hoặc có thể tán thành bột ăn với cháo.

Điều trị rối loạn thần kinh thực vật – Hoàng tinh có tác dụng gì?

Lấy 160g hoàng tinh, 90g bạch thược, 90g câu kỷ tử, 90g hà thủ ô, 90g sinh địa, 60g táo nhân đã đem sao, 60g đảng sâm, 60g đương quy, 60g hoàng kỳ, 30g, cúc hoa, 30g hồng hoa, 30g xương bồ, 30g bội lan, 30g mạch môn và 30g viễn chí. Đem các dược liệu ngâm với 6 lít rượu trắng, khoảng 2 – 4 tuần, sau khi ngâm đủ thời gian thì có thể uống ngày 3 lần, mỗi lần dùng khoảng 5 – 10ml.

Chữa viêm gan mãn tính, xơ gan, gan nhiễm mỡ, chứng nhiễm độc gan

Lấy hoàng tinh, trạch tả, đảng sâm, đan sâm, sơn dược, sinh địa, bạch thược, bản lam căn, đương quy, uất kim mỗi loại 10-15g; Hoàng kỳ và nhân trần mỗi loại 15 – 30g; Sơn tra, tần giao và thần khúc mỗi loại 8 – 12g và cam thảo 6 – 10g.

Đem các dược liệu tán thành bột, vo thành viên hoàn, mỗi lần dùng 6 – 12g uống với nước ấm, ngày uống 2 lần sáng và tối, uống trước khi ăn. Sử dụng liên tục trong vòng 6 ngày thì nghỉ 1 ngày, mỗi liệu trình kéo dài 6 – 8 tuần, sau khi kết thúc liệu trình 1 nên ngưng 1 tuần rồi mới thực hiện liệu tình thứ 2.

Chữa chứng xơ cứng động mạch, cao huyết áp, tai biến mạch máu não

Lấy hoàng tinh, đỗ trọng, linh chi, đơn bì, cẩu tích, thạch xương bồ, thỏ ty tử và kê huyết đằng có thể gia giảm liều lượng theo từng trường hợp rồi đem sắc lấy nước uống.

Giúp giảm mệt mỏi, sinh tân dịch – Hoàng tinh có tác dụng gì?

Lấy 25g củ hoàng tinh, 20g ba kích, 10g thục địa và 10g đảng sâm, đem các dược liệu cắt thành từng miếng mỏng, ngâm cùng với 1 lít rượu 35 độ, thỉnh thoảng lắc đều để tránh đóng cặn dưới đáy bình. Khi dùng pha thêm 100ml siro đơn, mỗi lần dùng 1 chén nhỏ, ngày uống 3 lần, uống trước 2 bữa ăn và 1 lần trước khi đi ngủ.

Lưu ý khi sử dụng dược liệu hoàng tinh

• Đối với trường hợp bị đầy bụng, ho có đờm nhiều, tiêu phân lỏng, tích trệ, tỳ vị thấp, tỳ vị hư hàn không được sử dụng.
• Chú ý phân biệt với cây có cùng tên là hoàng tinh, ở miền Bắc người ta gọi cây hoàng tinh là Dong, miền Nam gọi là Bình Tinh. Tuy nhiên củ này chỉ dùng để chế biến bữa ăn, không có tác dụng chữa bệnh vì vậy cần lưu ý để tránh nhầm lẫn.