Tri mẫu có tác dụng gì?

Tri mẫu là vị thuốc thường thấy trong các bài thuốc y học cổ truyền với công dụng chữa sốt, ho, viêm họng, viêm phổi, phì đại tuyến tiền liệt, bệnh đái tháo đường, ngực nóng khó chịu, kháng khuẩn, tiêu đờm, hắc lào,… Tuy nhiên, nhiều người vẫn thắc mắc rằng không biết tri mẫu là gì? Cây tri mẫu có tác dụng gì? Vì vậy để hiểu rõ hơn về công dụng của tri mẫu, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu qua bài viết sau đây.

Tri mẫu là gì?

Tri mẫu thuộc họ hành tỏi hay còn được gọi là họ loa kèn, có tên khoa học là Anemarrhena asphodeloides.

Cây tri mẫu là loại cây thân thảo sống lâu năm, cây cao trung bình khoảng 60 – 90cm. Thân rễ cây là rễ cọc, có hình khúc dẹt hoặc hình trụ, dày, nằm ngang không không đâm thẳng xuống đất. Mặt ngoài thân rễ có màu vàng nâu, mặt trên có nhiều đốt vòng xếp sát nhau và có một rãnh lớn. Trên đốt có nhiều rễ nhỏ hình chấm tròn, có nhiều gốc lá còn sót lại mọc ở hai bên và có nếp nhăn ở mặt dưới. Rễ cứng nhưng dễ bẻ, khi bẻ ra sẽ thấy có mùi thơm nhẹ, mặt cắt có màu trắng hoặc màu trắng vàng nhạt. Khi nhai có vị hơi ngọt, đắng và cảm thấy hơi nhớt.

Lá tri mẫu thuôn dài, mọc vòng thành cụm dày ở gốc, có các bẹ lá lớn xếp chồng lên nhau ở gốc, thuôn nhọn ở ngọn, hai mặt lá nhẵn.

Hoa mọc thành chùm gồm nhiều hoa nhỏ giữa các phiến lá hình bông, hơi cong. Các hoa có màu trắng hoặc màu tím nhạt, có mùi thơm và thường nở vào buổi chiều.

Quả nang có hình trứng, với phần đầu nhọn và có cánh, mỗi quả bên trong có chứa 1-2 hạt màu đen hình tam giác.

Khu vực phân bố

Hiện nay, chưa có tài liệu nào ghi nhận cây tri mẫu mọc ở Việt Nam. Trên thế giới, cây này được tìm thấy ở Trung Quốc, Mông Cổ, Hàn Quốc và nguồn dược liệu tri mẫu ở nước ta chủ yếu được nhập từ Trung Quốc.

Ở Việt Nam hầu như không có tri mẫu nên nguồn thảo dược này hầu hết được nhập từ nước ngoài, nếu có chúng được trồng trong vùng quy hoạch dược liệu chuyên biệt.

Thu hái, chế biến

Người ta chỉ sử dụng phần rễ cứng của cây tri mẫu để làm thuốc chữa bệnh vì trong phần rễ cây có chứa rất nhiều tinh chất quý.

Phần thân rễ sẽ được thu hoạch vào tháng 3 – 4 hàng năm, đào lấy rễ, đem rửa sạch rồi đem phơi hoặc sấy khô, còn phần thân củ được thu hoạch vào mùa thu hoặc mùa xuân. Sau khi cắt bỏ rễ xơ, rửa sạch, phơi khô, ngâm nước, gọt vỏ, thái lát mỏng, nướng với muối.

Thành phần hóa học – Tri mẫu có tác dụng gì?

Trong phần rễ cây tri mẫu có chứa nhiều sapogenin steroid và saponin, mà chủ yếu là sarsasapogenin cùng với các sarsasapogenin glycosid.

Ngoài ra, nó còn chứa một số chất thuộc nhóm hóa học như nhóm norlignan, nhóm xanthon C-glucosid, nhóm glycan,…

Tác dụng dược lý – Tri mẫu có tác dụng gì?

Trong đông y tri mẫu có tác dụng gì?

Theo đông y, tri mẫu có vị đắng, tính hàn, không độc nên được quy vào 3 kinh thận, tỳ và vị. Có tác dụng chữa cao huyết áp gây nhức đầu hoa mắt, viêm phổi, ho khan, động thai, sốt cao, khát nước ra nhiều mồ hôi, viêm tai giữa mãn tính, bệnh tiểu đường, viêm loét miệng, loét lợi, phì đại tiền liệt tuyến, hỗ trợ điều trị ung thư dạ dày thực quản,…

Trong y học hiện đại tri mẫu có tác dụng gì?

Giảm thân nhiệt: Đối với thực nhiệt hay chứng hư, từ kết quả thí nghiệm cho thấy dược liệu tri mẫu có ảnh hưởng nhiệt độ thấp đáng kể.

An thần: Vị thuốc tri mẫu có khả năng làm giảm sự hưng phấn trong hệ thần kinh. Tác dụng này sẽ hoạt động tốt hơn khi sử dụng kết hợp với các loại dược liệu khác. Nếu sử dụng kết hợp với toan táo nhân sẽ làm giảm tính hưng phấn của vỏ đại não và hỗ trợ điều trị chứng mất ngủ. Nếu sử dụng kết hợp với hoàng bá sẽ giúp giảm kích thích tình dục. Dùng với thược dược sẽ làm tăng hưng phấn thần kinh cơ. Và khi dùng kết hợp với quế chi, nó làm giảm đau đối với trường hợp bị thấp khớp.

Phát triển xương: Phân đoạn chiết xuất từ dược liệu tri mẫu có chứa saponin steroid nhằm có tác dụng bảo vệ và ngăn chặn tổn thương xương gây ra bởi ovariectomy. Dựa trên các thí nghiệm trên chuột có thấy, chiết xuất này có khả năng ngăn ngừa sự mất xương do ovariectomy thông qua việc thúc đẩy quá trình hấp thu tái tạo các tế bào xương.

Có khả năng làm suy giảm nhận thức ở bệnh nhân tiểu đường: Từ những nghiên cứu trên chuột bị tiểu đường bị suy giảm nhận thức cho thấy chiết xuất saponin từ rễ cây tri mẫu có hiệu quả trong việc điều trị suy giảm nhận thức do tích lũy amyloid-beta trong não và giảm viêm não.

Kháng khuẩn: Vị thuốc tri mẫu được chứng minh có khả năng ức chế hoạt động của trực khuẩn đường ruột, trực khuẩn thương hàn, tụ cầu khuẩn.

Những bài thuốc có tác dụng chữa bệnh từ tri mẫu

Tri mẫu hỗ trợ điều trị ung thư dạ dày, thực quản

Lấy 15g tri mẫu, 15g đại giả thạch, 15g thiên môn, 20g đương quy, 20g đẳng sâm, 10g thị sương và 8g bán hạ. Đem các dược liệu sắc với 800ml nước đến khi nước sắc lại còn 1 nửa thì ngưng, dùng uống hết trong ngày.

Giúp dịu ho, nhuận phổi

Lấy 16g tri mẫu, 12g khoảng đông hoa, 12g hạnh nhân, 12g uyển tử, 12g hoàng kỳ, 12g mã đậu linh, 12g pháp bán hạ, 8g sài hồ, 8g bối mẫu và 2g bạch phàn. Đem các dược liệu sắc uống trong ngày dùng chữa ho do phổi nhiệt, có đờm vàng, tinh thần mệt mỏi.

Hoặc lấy 12g tri mẫu và 12g bối mẫu, sắc uống hết trong ngày, dùng chữa viêm phổi, viêm phế quản mãn tính và ho vì âm hư phổi nhiệt.

Chữa viêm đường tiết niệu mãn tính

Lấy 8g tri mẫu, 8g hoàng bá, 9g đan bì, 9g bạch linh, 9g trạch tả, 12g hoài sơn và 12g sơn thù. Đem các dược liệu tán thành bột mịn, trộn thêm ít mật vo thành viên hoàn. Mỗi ngày uống 10 – 12g, ngày uống 3 lần và uống với nước muối nhạt.

Chữa bệnh gầy ốm, hư lao ở phụ nữ

Lấy 30g tri mẫu, 30g xích thược, 30g thăng ma, 30g mạch môn, 30g xạ can, 20g chích thảo, 40g sinh địa và 40g sài hồ, đem các dược liệu tán thành bột mịn. Kèm 0,2g sinh khương, 27g lá đạm trúc diệp đem sắc lấy nước. Mỗi lần dùng 16g bột thuốc uống kèm với nước thuốc sắc.

Giúp thanh nhiệt giáng hỏa – Tri mẫu có tác dụng gì?

Lấy 12g tri mẫu, 8g ngạnh mễ, 8g cam thảo và 24g thạch cao sống. Đem sắc lấy nước uống mỗi ngày giúp điều trị các triệu chứng như sốt cao, đổ nhiều mồ hôi, miệng khát.

Hoặc lấy 32g tri mẫu, 62g thạch cao, 6g liên kiều, 6g thuyền thoái sắc với 1 lít nước đun trên lửa nhỏ 15 phút, uống hết trong ngày.

Chữa lao phổi, xương nóng, ho ra máu

Lấy 12g tri mẫu, 12g phục linh, 12g đơn bì, 12g trạch tả, 8g hoàng bá, 16g sơn dược và 20g địa hoàng đem sắc uống trong ngày.

Chữa viêm khớp dạng thấp

Lấy 12g tri mẫu, 12g tần giao, 20g tang chi, 20g kim ngân, 16g ngạnh mễ, 4g quế chi và 4g cam thảo đem sắc uống hết trong ngày.

Chữa viêm loét lợi – Tri mẫu có tác dụng gì?

Lấy 8g tri mẫu, 8g hoàng liên, 12g hoàng cầm, 12g ngưu bàng tử, 12g bạc hà, 12g ngọc trúc, 12g liên kiều, 12g thăng ma, 16g sinh địa, 16g huyền sâm và 40g thạch cao sống đem các dược liệu sắc uống trong ngày.

Chữa mộng tinh, di tinh

Lấy 12g tri mẫu, 12g kim anh, 12g liên nhục, 12g hoàng bá, 12g quy bản, 12g khiếm thực, 12g tủy lợn và 16g thục địa. Đem các dược liệu tán thành bột, vo thành viên hoàn, mỗi ngày uống 25g thuốc.

Chữa viêm phổi ở trẻ sốt cao, thể phong nhiệt

Lấy 6g tri mẫu, 6g hoàng cầm, 6g hoàng liên, 6g liên kiều, 20g thạch cao, 16g kim ngân hoa, 8g tang bạch bì và 4g cam thảo đem sắc uống trong ngày, mỗi ngày uống 1 thang.