Ích trí nhân có tác dụng gì?

Ích trí nhân là một loại dược liệu từ hạt và quả của cây ích trí, chúng mọc rải rác ở các vùng núi phía Bắc nước ta. Ích trí nhân thường được biết đến với công dụng chữa tiểu đêm, tiểu són, tiểu nhiều lần, tiểu mất kiểm soát không tự chủ, đau bụng lạnh, di tinh, băng lậu,… Vậy ích trí nhân là gì? Ích trí nhân có tác dụng gì? Để hiểu chi tiết hơn về công dụng của ích trí nhân, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết sau đây.

Ích trí nhân là gì?

Cây ích trí thuộc họ gừng Zinggiberaceae có tên khoa học là Alpinia oxyphylla Miq. Bân cạnh đó, cây ích trí nhân còn được gọi với nhiều tên gọi khác như ích trí tử, trích đinh tử, anh hoa khố,…

Hình ảnh ích trí nhân

Ích trí nhân là tên gọi của quả chín trên cây ích trí đã được phơi khô. Cây ích trí là một loại cây thân thảo, sống lâu năm, cao từ 1 – 1.5m, toàn thân cây có vị cay.

Lá ích trí hình mác, mọc so le nhau, lá rộng khoảng 3-6cm và dài từ 17-33cm. Hoa có màu trắng đốm tím, mọc thành chùm ở đầu cành. Đài hình trụ có lông chia 3 răng, tràng có ống dài khoảng 1cm, 3 cánh hình bầu dục.

Quả nang hình cầu, hình trứng hoặc trứng thuôn, đường kính của quả khoảng 1,5 cm, chiều dài của quả khoảng 2-2,4 cm, hai đầu hơi nhọn. Vỏ ngoài có màu nâu xám hoặc nâu đỏ, với khoảng 13-20 đường chỉ dọc lồi lõm không đều, vỏ mỏng dẻo dính sát vào hạt, quả chín có màu vàng xanh, cây thường ra quả vào tháng 7 – 8.

Hạt của Ích trí nhân có nhiều cạnh màu đen hình tròn, dẹt, mép hơi dày, không đều đường kính khoảng 0.4 cm, màu xám nâu hoặc xám vàng, phôi nhũ màu trắng. Hạt bó chặt, bên trong có màng mỏng chia làm 3 múi, mỗi múi có khoảng 6 – 11 hạt. Sau khi vỏ hạt bị vỡ, phần cùi bên trong là bột trắng, ích trí nhân có mùi thơm, vị cay và hơi đắng.

Khu vực phân bố

Cây ích trí mọc hoang ở nhiều vùng núi, thường mọc hoang ở vùng rừng núi trung du và thượng du.

Ở Trung Quốc, dược liệu được sản xuất ở đảo Hải Nam, tỉnh Quảng Tây, Quảng Đông.

Ở Việt Nam, vùng phân bố của loại thảo dược này vẫn chưa được biết rõ. Hiện nay, ích trí nhân của nước ta được du nhập từ nước ngoài, chủ yếu là từ Trung Quốc.

Thu hái, chế biến

Người ta dùng quả gần chín của cây ích trí đem phơi hoặc sấy khô, nên chọn những quả mập có hạt to để thu được dược liệu tốt nhất.

Ích trí nhân thường được thu hoạch vào tháng 7-8 hàng năm, khi quả bắt đầu chuyển từ màu hơi vàng xanh, hạt to, đầy đặn được coi là chất lượng tốt. Quả ích trí sau khi thu hoạch đem về phơi hoặc sấy khô. Cách bào chế ích trí nhân như sau:

• Cho cát vào nồi lớn, đun nóng rồi cho ích trí nhân đã đập bỏ vỏ ngoài vào. Tiếp đó sao cho phồng lên đến khi dược liệu chuyển sang màu vàng là được.
• Sau đó vớt dược liệu ra, bỏ cát, tẩy sạch và chỉ lấy phần nhân hạt. Đem dược liệu trộn đều với nước muối, cứ 1,4kg muối thì dùng cho 50kg ích trí nhân, rồi tiếp tục sao qua, vớt ra để nguội, bảo quản để dùng dần. Khi sao dược liệu không nên sao quá kỹ để tránh làm mất đi tinh dầu có trong dược liệu. Dược liệu sau khi bào chế được bảo quản nơi khô ráo thoáng mát, tránh nói ẩm ướt gây mối mọt.

Thành phần hóa học – Ích trí nhân có tác dụng gì?

Trong vị thuốc ích trí nhân có chứa khoảng 0.7% tinh dầu, 1.71% chất saponin, sesquitecpenancola, B – Elemene, guaiol, A – Cyperone, A – Terpineol, tecpen C10H16, zingiberol,…

Tác dụng dược lý – Ích trí nhân có tác dụng gì?

Trong đông y ích trí nhân có tác dụng gì?

Theo đông y, vị thuốc ích trí nhân có vị cay, tính ôn,  nên được quy vào 2 kinh tỳ và thận. Vị thuốc ích trí nhân có công dụng điều trị chứng tiểu đêm ở người cao tuổi, di tinh, đau bụng, tiêu chảy, đầy hơi, miệng nhiều nước dãi, bạch trọc, xích trọc, bạch đới ở phụ nữ, tốt cho dạ dày, an thần,…

Trong y học hiện đại ích trí nhân có tác dụng gì?

• Theo Trung Dược Học, dược liệu có khả năng hỗ trợ làm giãn mạch, cường tim và ức chế sự co bóp của đại tràng.
• Theo Giang Cẩm Bang, Trung Quốc Trung Dược Tạp Chí 1990, ích trí nhân có công dụng ức chế được tình trạng viêm tuyến liệt.
• Theo Yamahara J và cộng sự, Chem Pharm Bull Tokyo 1990, dược liệu có tác dụng ngăn ngừa viêm loét dạ dày.
• theo Chu Kim Hoàng, Trung Dược Dược Lý Học ích trí nhân có khả năng làm tăng ngoại vi huyết dịch tế bào bạch cầu.

Ngoài ra, một số nghiên cứu y học hiện đại cho thấy dược liệu ích trí nhân có khả năng chống viêm, hạn chế cơn són tiểu, ức chế hấp thụ thể muscarinic và giảm co thắt cơ bàng quang. Với các trường hợp cơ bàng quang suy yếu, dão, tiểu không tự chủ. Không những vậy, vị thuốc ích trí nhân còn hỗ trợ phục vụ hồi cơ bàng quang, sau khi điều trị xơ cứng cổ bàng quang.

Những bài thuốc chữa bệnh từ ích trí nhân

Chữa bệnh bạch đới và sa tử cung ở phụ nữ

Lấy ích trí nhân với một lượng vừa phải đem sao lên rồi nghiền nhỏ thành bột rồi uống với nước sôi hàng ngày. Mỗi ngày dùng 3g, có thể cho bột thuốc ăn chung với cháo, kiên trì áp dụng tình trạng bệnh sẽ thuyên giảm.

Giúp hơi thở thơm

Dùng 40g ích trí nhân và 8g cam thảo, đem các nguyên liệu nghiền thành bột, cho vào lọ đậy kín. Hàng ngày lấy một ít bột ra nếm, qua nhiều lần hơi thở sẽ không còn mùi hôi khó chịu.

Chữa chảy nước  miếng

Lấy 12g ích trí nhân, 12g bán hạ, 12g đẳng sâm, 12g quất bì, 12g xa tiền tử và 16g phục linh, đem các dược liệu sắc uống dều đặc hàng ngày.

Chữa tiểu ra máu – Ích trí nhân có tác dụng gì?

Lấy 80g ích trí nhân, 320g viễn chí và 320g cam thảo, đem các dược liệu trộn đều nghiền thành bột mịn, hòa với rượu vo thành viên hoàn nhỏ cỡ hạt ngô. Mỗi ngày uống 50 viên, uống kèm với nước gừng đã sắc và nên uống khi đói để các vị thuốc phát huy tối đa công dụng.

Chữa di niệu ở người cao tuổi

Lấy 15g ích trí nhân, 15g tang phiêu diêu, 15g hoàng kỳ, 15g bạch truật, 15g phúc bồn tử và 5g thăng ma, đem sắc lấy nước uống, chia làm 2 lần uống trong ngày.

Chữa tỳ thận hư gây tiêu chảy

Lấy 12g ích tử nhân, 12g hoài sơn, 12g kha tử nhục, 6g mộc hương, 6g can khương, 6g tiểu hồi, 6g ô mai và 6g trần bì. Đem các dược liệu tán thành bột mịn, rồi trộn với hồ làm thành viên hoàn, mỗi lần dùng 4g, ngày dùng 2 lần.