Hoắc hương có tác dụng gì?

Từ xa xưa, cây hoắc hương là loại dược liệu quý và đã được đông y đánh giá cao là có tác dụng chữa bệnh và mang lại hiệu quả đáng kể. Dược liệu hoắc hương tuy xuất hiện nhiều trong tự nhiên nhưng nhiều người dùng vẫn không biết về sự tồn tại của loại cây này. Vị thuốc hoắc hương có tác dụng chữa cảm cúm, nôn mửa, tiêu chảy, ăn không tiêu, ợ nóng, đầy hơi, viêm phế quản, hen suyễn, hôi miệng, giảm căng thẳng, tăng ham muốn,… Vậy cây hoắc hương là gì? Cây hoắc hương có tác dụng gì? Để hiểu rõ hơn về công dụng của hoắc hương, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết sau đây.

Cây hoắc hương là gì?

Cây hoắc hương thuộc họ bạc hà Lamiaceae, có tên khoa học là Pogos cablin (Blanco) Benth. Ngoài ra, hoắc hương còn được gọi với các tên gọi khác như thổ hoắc hương, quảng hoắc hương,…

Hình ảnh hoắc hương

Cây hoắc hương là loại cây thân thảo nhỏ lâu năm với chiều cao trung bình khoảng 30 – 60cm. Thân cây hình trụ vuông có màu nâu tím, cây phân nhánh khoảng 40 – 50cm, có lớp lông nhỏ mịn bao quanh, cành mềm, dễ bẻ gãy, khi bẻ ra sẽ lộ rõ phần tủy. Khi già, thân cây sẽ chuyển sang màu nâu xám, có nhiều lớp bần bám xung quanh.

Lá mọc đối xứng nhau, cuống lá ngắn, dài 4 – 9cm, rộng 3 – 7cm, thường nhăn nheo, vụn nát, cả hai mặt lá đều có màu trắng xám, đều có lớp lông mịn phủ kín, mặt dưới có nhiều lông hơn. Phiến lá hình trứng, mép có răng cưa to, chóp lá hơi tròn hoặc nhọn. Lá hoắc hương khi vò nát, ta thấy có mùi thơm đặc trưng, khi nếm có vị hơi đắng, cay mạnh.

Hoa mọc thành từng chùm dài, ở nách lá hoặc phần ngọn, hoa có màu tím nhạt hoặc màu hồng. Cây thường cho hoa vào thàng 5 – 6 hàng năm nhưng cây nở hoa rất ít.

Quả bế có hạt cứng, toàn cây có lông tơ và có mùi thơm đặc trưng.

Phân loại hoắc hương

Trên thực tế, cây hoắc hương chỉ có một loại duy nhất, tuy nhiên nhiều người vẫn rất dễ bị nhầm lẫn loài cây này với cây hoắc hương núi và thường được gọi là cây chè nội.

Loài cây này mọc thẳng đứng, cao đến 1.5m, thân hình trụ vuông, phân thành nhiều nhánh, ít lông, phiến lá hình tim hoặc hình trái xoan cụt. Trong đông y, cây chè nội có vị cay se, tính ấm, có tác dụng thanh thử hóa thấp, khử phong giải độc, tiêu thũng giảm đau và hòa trung chống nôn.

Tuy đều cùng là dược liệu quý, nhưng chúng có công dụng khác nhau. VÌ vậy, người dùng cần phân biệt chính xác 2 loài cây này để tránh sử dụng nhầm lẫn, sử dụng sai lệch sẽ không có tác dụng.

Khu vực phân bố

Cây hoắc hương là loại cây chịu bóng, ưa ẩm, phát triển mạnh ở vùng khí hậu nóng ẩm nhiệt đới. Cây chủ yếu mọc ở các vùng núi và có nguồn gốc từ các nước nhiệt đới Châu Á, trong đó được trồng nhiều nhất là các nước Đông Nam Á và Đông Á như Trung Quốc, Malaysia, Ấn Độ,… Chủ yếu là để lấy tinh dầu.

Hàng năm, Malaysia thu hoạch khoảng 500 tấn lá hoắc hương khô để chưng cất tinh dầu, chưa kể 70 – 1.000 tấn lá được sản xuất ra hơn 5 tấn lá khô cất tinh dầu và chưa kể số lá dùng để chưng cất tinh dầu sử dụng trong nội địa. Hiện xuất thu hoạch hàng năm mỗi hecta khoảng 500 kg lá khô.

Ở nước ta, cây hoắc hương được dùng là hoắc hương núi, một loại cây thuốc được trồng với số lượng lớn ở các tỉnh phía Bắc như Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Dương. Ngoài ra, loại thảo mộc này được trồng trong các vườn thảo dược trên khắp đất nước.

Thu hái, chế biến

Hầu hết các bộ phận của hoắc hương đều được sử dụng làm thuốc chữa bệnh ngoại trừ rễ, cây có thể thu hoạch quanh năm. Tuy nhiên, thời điểm tốt nhất để thu hoạch là vào mùa hè, vì đây là thời điểm cây phát triển tươi tốt nhất trong nắm. Vị thuốc hoắc hương có giá trị dược liệu cao.

Dược liệu sau khi thu hoạch về rửa thật sạch với nước, có thể dùng tươi hoặc sấy khô và phơi nắng để sử dụng lâu dài. Để bào chế hoắc hương ta áp dụng 2 cách sau:

• Cách 1: Phơi khô hoàn toàn, đem cắt nhỏ dùng trong các thanh thuốc hoặc có thể tán thành bột, để làm hoàn tán, bảo quản nơi thoáng mát.
• Cách 2: Đem dược liệu rửa sạch, ủ mềm, cắt thành từng đoạn rồi đem phơi nắng cho khô, sau đó đem dược liệu đi chưng cất để lấy tinh dầu.

Thành phần hóa học – Hoắc hương có tác dụng gì?

Dược liệu hoắc hương có chứa nhiều thành phần dược tính cao. Một số thành phần hóa học được kể đến như:

Tinh dầu hoắc hương chiếm 1.2%, thành phần tinh dầu gồm patchoulen chiếm 50%, alcohol patchoulic chiếm 45% các tinh chất này thường được dùng để điều chế nước hoa, có tác thư giãn, an thần.

Ngoài ra còn có một số thành phần khác như epiguaipyridin, benzaldehyde, linalool, cadien, methylchavicol, aldehyd cinnamic,…

Tác dụng dược lý – Hoắc hương có tác dụng gì?

Trong đông y hoắc hương có tác dụng gì?

Theo đông y, vị thuốc hoắc hương có vị ngọt đắng, hơi cay, tính ôn, có mùi thơm đặc trưng nên được quy vào 3 kinh phế, tỳ và vị. Vị thuốc hoắc hương có tác dụng chữa nôn mửa, ăn không tiêu, đau bụng, đầy bụng, rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy, phát sốt, nhức đầu, cảm cúm, cảm nắng, sổ mũi, hôi miệng,…

Trong y học hiện đại hoắc hương có tác dụng gì?

Mặc dù nghiên cứu khoa học về hoắc hương ngày nay chưa phổ biến lắm. Tuy nhiên, đã có nhiều thí nghiệm chứng minh các thành phần dược tính của cây hoắc hương rất có lợi cho sức khỏe, chẳng hạn như:

• Kháng khuẩn hiệu quả: Tinh dầu hoắc hương có tác dụng ức chế nhiều loại vi khuẩn như trực khuẩn lỵ, tụ cầu khuẩn, E.coli,… Ngoài ra hoắc hương còn có tác dụng làm co túi mật và tăng dịch tiết dạ dày.
• Giảm stress, căng thẳng kéo dài: Mùi hương của hoắc hương rất tốt cho việc điều chỉnh tâm trạng, giúp giải phóng các hormone serotonin và dopamine. Từ đó mang lại sự lạc quan, phấn chấn, yêu đời cho người bệnh.
• Chống viêm và ngăn ngừa nhiễm trùng: Các hoạt chất trong hoắc hương có tác dụng giảm đau do viêm, nhiễm trùng vết thương hiệu quả. Tinh chất này có thể được sử dụng để sát khuẩn và khử trùng các vết thương trên da. Ngoài ra, tinh dầu hoắc hương còn có tác dụng hỗ trợ và điều trị bệnh gút.
• Điều trị sẹo mụn và giúp vết thương nhanh lành: Chiết xuất hoắc hương cũng có thể đẩy nhanh quá trình chữa lành vết thương và làm mờ sẹo. Nó cũng hoạt động hiệu quả không kém trong việc loại bỏ các vết thâm, sẹo mụn hoặc sẹo do bệnh sởi để lại.
• Tác dụng trị tiêu chảy: Do hoắc hương có chứa nhiều tanin nên có tác dụng chữa tiêu chảy và các bệnh về miệng, họng.
• Kích thích ham muốn tình dục: Mùi hương của lá hoắc hương được chế biến thành tinh dầu có tác dụng tăng ham muốn ở cả nam và nữ. Nó làm tăng testosterone và estrogen, giúp dễ dàng khơi dậy cảm giác thèm muốn.

Ngoài ra hoắc hương còn có nhiều công dụng khác như: Khử mùi hôi cơ thể, diệt côn trùng, thúc đẩy tuần hoàn máu, có thể dùng hoắc hương làm nước hoa.

Những bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc hoắc hương

Chữa đau dạ dày – Hoắc hương có tác dụng gì?

Lấy 12g hoắc hương, 12g gừng tươi, 16g gạo nếp, 16g rau má và 8g lá dành dành. Đem sắc vị thuốc sắc với 750ml nước, đến khi nước cô cạn lại còn 1 chén thì ngưng, chia làm 3 lần uống trong ngày, uống trước bữa ăn 30 phút. Bài thuốc này không nên áp dụng đối với phụ nữ đang mang thai và trẻ em dưới 5 tuổi.

Chữa viêm đường ruột cấp biểu hàn nội cấp

Trường hợp có biểu hiện nôn, buồn nôn, đầy bụng, tiêu chảy phân lỏng. Ta lấy 10g hoắc hương và 10g bội lan đem sắc lấy nước uống.

Hoặc lấy 10g hoắc hương, 10g khương bán hạ, 10g đại phúc bì, 10 phục linh, 10g đại táo, 6g hậu phác, 6g sinh khương, 6g cát cánh, 6g tô tử, 5g trần bì và 3g cam thảo, đem sắc lấy nước uống.

Chữa viêm đường ruột cấp thể hàn thấp

Lấy 10g lá hoắc hương, 10g thương truật, 10g hậu phác, 10g xích phục linh, 10g đẳng sâm, 5g trần bì, 5g bán hạ, 3g cam thảo và 3 lát gừng tươi, nấu lấy nước uống, mỗi ngày uống 1 thang.

Chữa bụng sôi, khó tiêu

Lấy 12g hoắc hương, 12g thạch xương bồ, 12g hoa cây đại và khoảng 6g bưởi đào đốt cháy. Đem các dược liệu đem tán mịn, mỗi lần dùng khoảng 2g, uống trước bữa ăn 20 phút, ngày uống 3 lần.

Chữa viêm xoang, viêm mũi dị ứng

Lấy 120g hoắc hương khô, tán thành bột mịn, cho thêm mật heo vào rồi vo thành viên hoàn. Ngày sử dụng 2 lần, mỗi lần uống 3g, uống kèm với nước ấm và uống liên tục khoảng 2 – 4 tuần.

Chữa sốt, cảm mạo, nhức đầu – Hoắc hương có tác dụng gì?

Lấy 12g hoắc hương, 10g tô diệp, 8g phục linh, 8g thương truật, 5g trần bì, 3g cam thảo, 3g hậu phác và 4 quả đại táo. Đem tất cả dược liệu tán thành bột mịn rồi chia đều hỗn hợp bột vào gói 10g.

• Người lớn uống 2 – 5 lần, mỗi lần 1 gói
• Trẻ từ 8 – 10 tuổi uống ½ gói
• Trẻ từ 4 – 7 tuổi uống 1/3 gói
• Trẻ từ 2 – 3 tuổi uống ¼ gói
• Trẻ dưới 1 tuổi không nên dùng

Cách làm tinh dầu hoắc hương

Tinh dầu hoắc hương là phần tinh chất chiếm khoảng 1.2% trong lá hoắc hương, được thu bằng cách phơi khô hoặc chưng hơi cách thủy. Tinh dầu hoắc hương mang trọn vẹn mùi hương đặc trưng và giữ lại toàn bộ các giá trị dược liệu của hoắc hương.

Tinh dầu hoắc hương tốt nhất được là khi được thu hoạch từ 3 – 4 lá trưởng thành ở phần đỉnh chóp của cây, vì phần lớn lượng tinh dầu và dưỡng chất cao nhất đều tập trung ở phần lá đã trưởng thành. Chất lượng tinh dầu cũng như mùi hương phụ thuộc nhiều vào kỹ năng canh tác và kỹ thuật chưng cất.

Cành hoắc hương sau khi thu hoạch thì đem phơi khô, trong quá trình phơi khô nên đảo liên tục để tránh bị lên men, sau đó tước lá ra khỏi cành, bỏ chung vào hố, cho lên men để giải phóng mùi thơm.

Lưu ý khi sử dụng hoắc hương

Nói chung, vị thuốc hoắc hương là một loại dược liệu ít độc, lành tính. Tuy nhiên, tính an toàn của hoắc hương vẫn đang được nghiên cứu, vì vậy, khi sử dụng người dùng cần lưu ý những điều sau:

• Trẻ em, phụ nữ có thai và những người mẫn cảm với thảo mộc nên thận trọng khi sử dụng.
• Không tự ý thêm các vị thuốc khác vào bài thuốc hoắc hương mà chưa có sự đồng ý của bác sĩ, thầy thuốc và không lạm dụng nó.
• Nên chia nhỏ liều dùng để tránh gây ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa.
• Không nên sử dụng hoắc hương trong hai tuần trước khi phẫu thuật.
• Không sử dụng dược liệu đã có mùi lạ hoặc có dấu hiệu bị hư hại như nấm, mốc,…
• Bạn nên hỏi ý kiến thầy thuốc, bác sĩ trước khi sử dụng các bài thuốc từ thảo dược.