Mộc qua là vị thuốc được sử dụng rất phổ biến trong đông y, dược liệu là quả của cây mộc qua đã được sấy hoặc phơi khô. Trong đông y, vị thuốc mộc qua được dùng hỗ trợ điều trị đau nhức xương khớp, chứng tiêu chảy do rối loạn tiêu hóa, đau thần kinh, hội chứng thiếu hụt Vitamin C, tê phù do thiếu Vitamin B1, trầm cảm, đau đầu migraine, viêm ruột, đột quỵ,… Tuy nhiên, không phải ai cũng biết về dược liệu mộc qua, cây mộc qua là cây gì? Cây mộc qua có tác dụng gì? Để hiểu rõ hơn về công dụng của mộc qua, hãy cũng chúng tôi tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết sau đây.
Cây mộc qua là cây gì?
Cây mộc qua thuộc họ hoa hồng Rosaceae, có tên hoa học là Chaenomeles lagenaria và tên dược liệu là Fructus Chaenomelis. Ngoài ra, mộc qua còn được gọi với nhiều tên gọi khác như tra tử, thu mộc qua, toan mộc qua,…
Hình ảnh mộc qua

Cây mộc qua là loại cây nhỡ sống lâu năm, cao 2-3m, trên cành có gai dài 5-20mm, đường kính 1-3mm (từ phía gốc tới gai), cành non có lông bao phủ, trên mặt cành có các bì không rõ.
Lá hình mác dài 2,5cm-14cm, rộng 1,5cm-4cm, mép có răng cưa, có cuống lá dài 3-15mm. Mặt trên của lá có màu xanh, có màu tím nhạt ở mặt dưới, hai mặt lá nhẵn. Các lá kèm có hình dạng và kích thước thay đổi khác nhau, dài 2-2,5 cm và rộng 1-1,5 cm, mép lá cũng có răng cưa.
Hoa mọc thành chùm ở kẽ lá. Những cánh hoa màu đỏ của đào, với những bông hoa màu trắng hoặc hồng. Các cuống ngắn.
Quả hình cầu hoặc bầu dục, dài khoảng 8 cm, mặt ngoài nhẵn, màu vàng hoặc xanh vàng. Bên trong quả có thịt xốp màu vàng nâu, có nhân cứng và có mùi thơm. Tuy nhiên, quả mộc qua không giống như các loại quả khác, quả mộc qua không ăn sống được mà chỉ ăn được khi đã nấu chín hoặc dùng chế biến thành mứt. Cây mộc qua thường ra hoa vào tháng 3-4 và cho quả vào tháng 9-10.
Mô tả dược liệu
Vị thuốc mộc qua là những mảnh quả dài 2,5-9cm, rộng 1,5-3,5cm và dày 2-8mm. Mặt ngoài màu nâu đỏ đến đỏ tím, khi phơi khô vỏ có những nếp nhăn, mặt bên trong quả còn rõ những ô chứa hạt, phần lớn hạt đã rụng, nhưng đôi khi còn sót lại một vài hạt màu nâu đỏ, hình 3 cạnh, bên trong chứa nhân. Vị thuốc mộc qua khi nếm có vị chua, chát và có mùi thơm nhẹ.
Khu vực phân bố
Cây mộc qua được trồng chủ yếu ở Trung Quốc, thuộc các tỉnh như Hà Nam, Tứ Xuyên, Triết Giang, Phúc Kiến, Giang Tô, Sơn Đông, An Huy, Quảng Đông. Có thể thấy những vùng giáp ranh với tỉnh Quảng Đông đều có thể trồng được loại cây này và loại mộc qua Tứ Xuyên được xem là loại tốt nhất.
Hiện nay, ở nước ta chưa thể trồng được loại thảo dược này mà chủ yếu phải nhập khẩu từ Trung Quốc.
Thu hái, chế biến
Người ta thường sử dụng quả mộc qua để làm thuốc chữa bệnh.
Khi vỏ quả chuyển sang màu xanh vàng sẽ được thu hái về, thời điểm thu hái thường vào khoảng tháng 8 hàng năm. Quả sau khi hái về rửa sạch, đun sôi với nước trong vòng 5 phút, lấy quả ra phơi cho đến khi da nhăn lại, cắt quả làm 2 theo chiều dọc và phơi đến khi khô hoàn toàn để dành dùng dần.
Ngoài ra, ta có thể bào chế dược liệu theo các cách sau:
- Dùng dao bằng đồng loại bỏ hạt và vỏ, sau đó trộn với sữa để trong 3 giờ, sau đó để khô, bảo quản dùng dần.
- Đem dược liệu ngâm nước khoảng 1 ngày, sau đó hấp chín mềm, vừa hấp vừa cắt lát, vì quả sẽ khó cắt và dễ vụn sau khi đã nguội.
- Cắt đôi quả theo chiều dọc, rửa sạch, ủ qua đêm, sau đó cắt mỏng và phơi khô. Nếu dùng một lượng ít, có thể đập dập và sắc chung với các dược liệu khác.
- Ngâm quả khô tẩm nước, ủ một ngày cho mềm rồi vừa đồ vừa cắt, sau đó tẩm rượu sao hoặc phơi khô rồi dùng sống.
- Đun sôi trái cây vừa mới hái trong khoảng 5 – 10 phút, sau đó lấy ra, đem phơi cho đến khi vỏ nhăn và cắt thành 2-4 miếng theo chiều dọc và tiếp tục sấy cho đến khi vỏ chuyển sang màu đỏ là dùng được.
Thành phần hóa học – Mộc qu có tác dụng gì?
Thành phần hóa học trong quả mộc qua có chứa 38% glucose, 30,5% sorbitol, 22,1% fructose, 10,4% sucrose và tổng hàm lượng đường là 3,84% so với quả tươi. Các axit bao gồm axit malic 82,0%, axit xitric 10,6%, quinin 4,2%, axit tổng số 3,71%, axit glutamic 1,9% và axit photphoric 1,3% theo quả tươi.
Trong mộc qua có chứa khoảng 2% saponin, tanin, flavonoid, calistaphin, cyaniding, lonicerin, chrysanthemin, idacin và pelagonidin.
Tác dụng dược lý – Mộc qua có tác dụng gì?
Trong đông y mộc qua có tác dụng gì?
Theo đông y, vị thuốc mộc qua có vị chua, tính mát, khí ôn, không độc nên được quy vào 5 kinh can, tỳ, phế, thận và vị. Vị thuốc mộc qua có tác dụng chữa ho lâu ngày, tiêu chảy, nôn mửa, rối loạn tiêu hoá, chân tay co quắp, đau nhức xương khớp, dị ứng, đường máu cao,…
Trong y học hiện đại mộc qua có tác dụng gì?
Trên nhiều nghiên cứu khoa học đã được tiến hành, cho thấy công dụng của dược liệu mộc qua trong việc điều trị bệnh như sau:
Tác dụng chống oxy hóa – Mộc qua có tác dụng gì?
Chiết xuất từ dược liệu mộc qua có tác dụng chống oxy hóa mạnh. Các nghiên cứu khoa học gần đây đã chỉ ra rằng, hoạt chất quercetin trong quả mộc qua có khả năng loại bỏ các oxit nitơ và các gốc tự do. Ngoài ra, hoạt chất flavonoid trong dược liệu có tác dụng chống oxy hóa hơn cả vitamin C.
Tác dụng chống viêm, giảm đau
Các hợp chất este và polysaccharide chiết xuất từ dược liệu có tác dụng chống viêm mạnh, giảm đau, điều hòa miễn dịch và giảm chứng khó tiêu hiêu quả.
Tác dụng phòng chống xơ vữa động mạch
Dược liệu với khả năng chống oxy hóa mạnh và giảm lượng cholesterol trong máu có thể chống xơ vữa động mạch.
Tác dụng chống ung thư và điều hòa miễn dịch
Các nghiên cứu khoa học trên chuột đã chỉ ra rằng polysaccharide trong dược liệu mộc qua có tác dụng điều hòa miễn dịch ức chế sự gia tăng của tế bào ung thư. Ngoài ra, các hợp chất chua trong dược liệu có tác dụng ức chế hoạt động của tế bào ung thư và tăng cường đáp ứng miễn dịch.
Tác dụng đối với tiêu chảy
Các hợp chất axit hữu cơ như axit oleanolic, axit betulinic và axit ursolic trong quả mộc qua có tác dụng giảm đau và kháng khuẩn mạnh, rất hữu ích cho việc điều trị tiêu chảy.
Tác dụng chống đái tháo đường
Hoạt chất flavonoid và polysaccharid trong dược liệu được chứng minh có liên quan đến việc ức chế men α-glucosidase, từ đó giúp hạ đường huyết.
Tác dụng kháng virus – Mộc qua có tác dụng gì?
Các hợp chất axit oleanolic trong dược liệu đã được chứng minh là có tác dụng ức chế sự nhân lên của virus viêm gan B. Ngoài ra, chiết xuất từ quả mộc qua có chứa các hợp chất chống oxy hóa có đặc tính chữa bệnh cúm gia cầm, chống xơ vữa động mạch, chống bệnh tiểu đường.
Những bài thuốc có tác dụng chữa bệnh từ mộc qua
Chữa chấn thương gây đau nhức – Mộc qua có tác dụng gì?
Lấy 50g mộc qua, 50g hải phong đằng, 50g thanh phong đằng, 50g xuyên khung, 50g xương hổ chế, 50g uy linh tiên, 50g bạch chỉ, 50g đương quy, 100g xuyên ngưu tất, 25g thảo ô chế, 25g xuyên ô chế và 8g đẳng sâm. Đem các dược liệu tán thành bột mịn, trộn với mật vo thành viên hoàn, mỗi viên nặng khoảng 10g, mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần uống 1 viên và uống kèm với nước sôi để nguội, tuy nhiên không dùng bài thuốc này cho phụ nữ mang thai.
Chữa mắt méo xệch, tay chân co quắp và đau nhức
Lấy 120g mộc qua, 40g bạch gia căn, 40g ngọc trúc, 40g xương hổ chế, 40g thiên ma, 40g xuyên ngưu tất, 40g hồng hoa, 40g ngũ gia bì, 40g xuyên khung, 40g tục đoạn, 40g đương quy, 20g tần giao, 20g phòng phong và 16g tang chi. Đem tất cả dược liệu tán thành bột thô, ngâm với 15 lít rượu trắng, mỗi ngày khuấy 1 lần, để thuốc không bị đóng cặn. Sau 7 ngày ngày đầu thì khuấy 1 lần/tuần, một tháng sau lọc bã ép lấy nước, trộn với rượu, cho thêm 1,3kg đường phèn. Cuối cùng, lọc lấy rượu uống dần, mỗi ngày dùng 20 – 40g, không dùng rượu này cho phụ nữ có thai.
Chữa tiêu chảy, đầy bụng, mủ ứ trong tai – Mộc qua có tác dụng gì?
Lấy 200g lươn, 12g mộc qua, 50g rau bí ngô, gia vị, hành, gừng tươi,… Lấy mộc qua và rau bí ngô dùng vải xô gói lại, lươn đem làm sạch, cắt khúc, rồi cho vào nồi hấp chín, sau đó cho thêm gia vị nêm nếm vừa ăn, ăn khi còn nóng và ăn liên tục 5 – 7 ngày.
Chữa gáy cứng, gân co rút không cử động được
Lấy 2 quả mộc qua đã bỏ hạt và lõi, 60g một dược và 7.5g nhũ hương. Trộn đều một dược và nhũ hương rồi cho mộc qua vào, đem hấp trong 3 – 4 lần, cuối cùng đem nghiên nát và nấu thành cao. Mỗi lần dùng 9g sắc với 400ml rượu và 100g sước sinh địa, nên uống khi thuốc còn ấm.
Quả này có ăn được không
Mình cần tư vấn
Tư vấn cho mình nhé