Cây cối xay có tác dụng gì?

Cây cối xay là vị thuốc không còn quá xa lạ trong y học dân gian, chúng không quá đắt đỏ cũng không quá quý hiếm. Loài cây này có nhiều công dụng khác nhau như chữa giảm thính lực, ù tai, đau nhức xương khớp, bệnh trĩ, thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, sỏi thận, mất ngủ, phù thũng, viêm xoang, các bệnh ngoài da,… Vậy cây cối xay là cây gì? Cây cối xay có tác dụng gì? Để hiểu rõ hơn về công dụng của cây cối xay, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết sau đây.

Cây cối xay là cây gì?

Cây cối xay thuộc họ cẩm quỳ hay còn gọi là họ bông Malvaceae, có tên khoa học là Abutilon indicum. Ngoài ra, cây cối xay còn được gọi với nhiều tên gọi khác như cây dằng xay, kim hoa thảo, quỳnh ma, nhĩ hương thảo, kim hoa thảo, ma mãnh thảo,…

Hình ảnh cây cối xay

Cây cối xay có thân nhỏ, mọc dạng cây bụi thấp, sống lâu năm, thường chỉ cao từ 1m – 1,5m. Cành có hình trụ, thân được bao phủ bởi lớp lông nhỏ mềm, hình sao, không chỉ ở thân mà mọc ở khắp các bộ phận khác.

Lá có màu xanh lục và mọc so le, có hình trái tim dẹt. Ở mép lá có khía hình răng mỏng và nhỏ, phiến được nối với thân cành bằng cuống lá dài, mỗi lá có thể đạt chiều dài tối đa từ 3 – 5 cm.

Hoa mọc đơn độc, ở giữa các kẽ lá, hoa có màu vàng, cánh hoa hình tam giác ngược hoặc hình nêm, cuống dài có đốt gấp khúc. Mỗi bông hoa có 5 cánh hoa tròn, nở dạng xòe, thường những bông hoa cối xay, từ những ngày đầu tháng 2 – 4 hàng năm.

Sau khi hoa tàn, quả cối xay có màu xanh, trong mỗi quả này có khoảng 20 lá noãn hợp lại với nhau như chiếc cối xay. Trong mỗi lá noãn có chứa 3 hạt nhẵn, màu đen nhạt, quả thường xuất hiện từ tháng 4 – 6 thì rụng.

Khu vực phân bố

Trên thế giới, cây cối xay được tìm thấy ở một số nước Châu Á như Malaysia, Indonesia, Ấn Độ. Cây cối xay thường được mọc hoang ở khắp nơi như trên nương rẫy, bãi cỏ hay những bãi đất hoang rộng lớn.

Ở nước ta, cây cối xay được biết đến là một trong những dược liệu tiêu biểu của Hòa Bình. Bạn sẽ dễ dàng tìm thấy loại cây này trên các sườn đồi, dọc theo hàng rào, ven đường hoặc cánh đồng hoang.

Hiện nay, khi được biết đến cây cối xay có tác dụng dược lý hiệu quả, cây đã được nhân giống bằng hạt và trồng vào đầu mùa mưa hàng năm.

Thu hái, chế biến

Cây cối xay có thể dùng cả lá, thân, rễ, vỏ quả để làm thuốc chữa bệnh. Vì vậy, cây cối xay thường được thu hoạch vào khoảng tháng 5 – 6 là tốt nhất. Nếu bạn không muốn lấy quả thì thời điểm thu hái là không giới hạn. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm của nhiều người, tháng 2-4 là thời kỳ cây ra lá, thân và rễ nhiều nhất, rất giàu dược tính.

Sau khi thu hoạch, làm sạch, phân loại và được bào chế bằng các cách sau:

• Dùng tươi: Lấy tất cả các bộ phận dược liệu đem rửa sạch, để ráo rồi đem đi sử dụng.
• Dùng khô: Phân loại và cắt khúc lá, thân và rễ, rửa sạch, đem phơi nắng hoặc sao khô. Phương pháp này cho phép sử dụng cây cối xay trong nhiều ngày, để bảo vệ nó khỏi ẩm mốc, nên được đóng túi hút chân không hoặc đóng gói cẩn thận và bảo quản nơi khô ráo, không mối mọt.
• Dạng bột: Chọn các bộ phận sử dụng rửa sạch, sấy khô và nghiền thành bột. Bảo quản bột này trong túi kins hoặc lọ thủy tinh có nắp đậy kín để sử dụng dần.

Thành phần hóa học – Cây cối xay có tác dụng gì?

Hoạt chất trong cây cối xay gồm saponin, flavonoid (quercetin), hợp chất phenol, tanin, alkaloid.

Tinh dầu chiết xuất từ dược liệu có chứa borneol, cineol, geraniol, alemen, palmitic stearic, caryophyllen oxyd,…

Phần hạt chứa 4.21% dầu nửa khô, 1.6% raffinose , chủ yếu là , palmitic stearic, oleic.

Phần lá có chứa chất nhầy cùng với asparagin và phần rễ chứa nhiều chất béo.

Tác dụng dược lý – Cây cối xay có tác dụng gì?

Trong đông y cây cối xay có tác dụng gì?

Theo đông y, cây cối xay có vị ngọt, tính bình, không độc nên được quy vào 2 kinh tâm và đởm. Vị thuốc cối xay có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, tiểu rắt, tiểu buốt, tiểu ra máu, điều trị những bệnh trĩ đơn giản, trĩ nội, trĩ ngoại, đau nhức xương khớp, thoái hóa khớp, sỏi thận, sốt cao, sổ mũi, đau đầu dữ dội, viêm tuyến mang tai truyền nhiễm, lao phổi, phù thũng, viêm da, dị ứng,…

Trong y học hiện đại cây cối xay có tác dụng gì?

Theo các công trình nghiên cứu cho thấy, trong cây cối xay có chứa rất nhiều thành phần có dược tính tốt cho sức khỏe, như:

• Cineol: Đây là chất có tác dụng rất tốt trong việc giảm sưng, viêm, đau và kích thích tuần hoàn. Nó được sử dụng làm thành phần chính trong nước súc miệng diệt khuẩn hoặc thuốc trị ho. Và đây cũng là một chất chống oxy hóa nên được sử dụng rộng rãi để làm đẹp hay phòng chống ung thư.
• Geraniol: Hợp chất tự nhiên này có khả năng chống côn trùng rất hiệu quả, đặc biệt là chống muỗi. Gần đây, nhiều nhà khoa học ở Mỹ đã và đang nghiên cứu tác dụng chống oxy hóa, chống viêm và ngăn ngừa ung thư của nó.
• Geranyl Aceta: Chất này trong cây cối xay có mùi rất giống hoa hồng, vì vậy nó được chiết xuất để làm nước hoa, xà phòng và mỹ phẩm.
• B-pinene: Đây là dưỡng chất tự nhiên được dùng để điều trị các bệnh do viêm phế quản, nhiễm trùng, suy thận hay rối loạn thần kinh, chóng mặt.
• Borneol: Borneol được sử dụng để điều trị đau đầu, viêm tai giữa, nhiễm trùng, lở miệng, viêm họng, sốt kèm hô mê, co giật.
• Glycerid: Là một loại axit linoleic, chất này được sử dụng để bôi ngoài da giúp giữ ẩm và hỗ trợ điều trị các bệnh lý như viêm da cơ địa, vảy nến,…
• Axit oleic: Hạt của cây cối xay cung cấp nhiều axit oleic. Đây là chất thường được sử dụng để kiểm soát lượng đường trong máu và điều trị bệnh tim mạch.
• Asparagine: Chất này có trong chất nhầy của lá cối xay, đóng một vai trò quan trọng trong cung cấp enzyme, sản xuất protein, mô cơ và đồng thời giúp cân bằng các chức năng hệ thần kinh cho người dùng.

Ngoài ra, các nhà khoa học có thể nhận định dược liệu đem lại hiệu quả điều trị nhiều bệnh về gan, thận, viêm nhiễm, chữa ù tai, nhuận tràng, hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày, hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường,…

Những bài thuốc chữa bệnh từ cây cối xay

Chữa đau nhức xương khớp

Lấy 5g lá cối xay khô, 5g rễ cây xấu hổ, 3g lá lốt, 3g rau muống biển, 3g rễ cỏ xước và 3g lá lạc tiên. Đem các nguyên liệu rửa sạch, để ráo, cắt nhỏ, phơi khô, hãm lấy nước uống, uống thay trà mỗi ngày, uống trong vòng 1 tháng.

Chữa viêm đường tiết niệu, tiểu ít, tiểu buốt, tiểu rắt

Lấy 30g thân cây cối xay khô, 20g bông mã đề, 20g rễ có tranh, 12g rau má, 12g râu ngô và 8g cỏ mần trầu. Đem tất cả dược liệu rửa sạch, sắc với 650ml nước đun đến khi nước cạn còn 250ml thì ngưng. Chia làm 2 lần uống trong ngày sáng và tối, uống trước khi ăn 15 – 20 phút, uống liên tục khoảng 15 – 20 ngày sẽ có hiệu quả.

Chữa vàng da do viêm gan

Lấy 30g cây cối xay và 30g nhân trần, đem các vị thuốc rửa sạch, sắc với 700m; đun đến khi nước cạn còn 400ml thì ngưng. Dùng thay trà uống hàng ngày, sử dụng liên tục trong vòng 1 tháng các triệu chứng vàng da do gan sẽ được cải thiện.

Chữa mụn nhọt

Lấy 15g lá cối xay tươi, rửa sạch, giã nát rồi đắp lên vùng da có mụn, nhọt hoặc mẩn ngứa. Đắp khoảng 15 phút thì rửa sạch với nước ấm, để đạt hiệu quả tốt nhất nên kiên trì sử dụng 7 – 10 ngày.

Chữa bệnh trĩ

Lấy 200g cối xay khô nấu cùng với 4 chén nước lọc, đun đến khi nước nước cạn còn 2 chén thì ngưng. Chắt lấy nước uống trong ngày, uống khi thuốc còn nóng và uống sau khi ăn. Còn phần bã thì đắp lên vùng bị trĩ, đắp khoảng 10 phút và rửa sạch bằng nước ấm. Kiên trì sử dụng 3 lần/tuần, búi trĩ sẽ teo nhỏ nhanh chóng và rụng đi.

Chữa sỏi thận – Cây cối xay có tác dụng gì?

Lấy phần hoa, lá và quả của cây cối xay đem rửa sạch và phơi nắng. Sau khi đã phơi khô lấy khoảng 1 nắm sắc cùng với 1,5 lít nước, khi nước sôi tiếp tục đun sôi khoảng 10 phút, dùng uống trong ngày.

Chữa ù tai, điếc tai

Trong trường hợp điếc, đau tai thì lấy 60g cây cối xay nấu với thịt heo. Đối với tật tai điếc thì dùng phần rễcây cối xay kết hợp với vọng giang nam và mộc hương mỗi loại 60g nấu cùng với đuôi lợn ăn trong các bữa cơm.

Trong trường hợp giảm thính lực, đau, ù tai thì lấy 30g quả cối xay còn nếu dùng toàn cây tươi thì lấy 60g, đem nấu canh hoặc súp với thịt heo ăn trong các bữa cơm.

Lưu ý khi sử dụng cây cối xay

• Dù dùng cây cối xay để điều trị bất kỳ bệnh nào cũng không nên dùng quá 2 lít nước thuốc mỗi ngày.
• Một số nghiên cứu cho rằng dược tính của cây cối xay không nên dùng cho phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh. Vì vậy, phụ nữ mang thai và đang cho con bú không nên dùng cây cối xay.
• Ngoài ra, không nên uống nước từ các bộ phận của cây trong thời gian bị tiêu chảy hoặc cơ thể mất nước.
• Để đạt được hiệu quả cao khi điều trị bệnh bằng loại cây này, người bệnh cần nắm rõ những thực phẩm nên ăn,  những thực phẩm cần tránh và đồng thời áp dụng để hỗ trợ điều trị bệnh tối ưu tại nhà.
• Để đảm bảo tính an toàn và tránh rủi ro, người bệnh nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trong việc sử dụng hoặc điều trị bệnh bằng dược liệu cây cối xay.