Cây mã đề có tác dụng gì?

Cây mã đề hoay xa tiền thảo, hạt được gọi là xa tiền tử là một trong những loại thảo dược mọc tự nhiên ở nước ta, chúng mọc hoang và thường được sử dụng làm rau ăn kèm hoặc dùng làm thuốc chữa bệnh. Trong đông y, dược liệu này có tác dụng mát gan, lợi tiểu chữa bí tiểu, tiểu rát, sỏi thận, sạn tiết niệu, tiêu chảy, chảy máu cam, phù thũng,… Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ công dụng của cây mã đề, cây mã đề là gì? Cây mã đề có tác dụng gì? Để hiểu rõ hơn về công dụng của xây mã đề, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết dưới đây.

Cây mã đề là cây gì?

Cây mã đề thuộc họ mã đề Plantaginaceae có tên khoa học là Plantago asiatica L. Bên cạnh đó, cây còn được gọi với nhiều tên gọi khác như xa tiền thảo, nhả én, mã đề thảo,…

Hình ảnh cây mã đề

Cây mã đề là một loài cây thân thảo có kích thước khá nhỏ, cây trưởng thành có thể cao tới 60cm. Cây mã đề thường mọc thành bụi, một bụi sẽ có từ 5 – 10 cây.

Lá cây mã đề khá lớn, chúng mọc thành cụm ở gốc thân phần cuống lá khá dài. Lá có hình như một cái thìa lớn, dọc theo lá là các đường gân.

Hoa mã đề là loài hoa lưỡng tính, hoa rất đặc biệt có mùi thơm thẳng đứng, mọc thành một bông dài vươn thẳng lên cao.

Quả của cây này sẽ có hình hộp, bên trong mỗi quả như vậy sẽ có nhiều hạt, có từ 8 đến 20 hạt nhỏ, những hạt nhỏ có màu đen hoặc nâu bóng, hạt hay còn được gọi là xa tiền tử.

Khu vực phân bố

Cây thuộc họ mã đề mọc ở khắp mọi nơi trên thế giới và chúng giống như một loại cỏ dại dễ dàng phát triển trong bất kỳ khí hậu nào. Đặc biệt, loài này có nhiều ở châu Á, châu Úc, châu Mỹ và New Zealand.

Còn các dạng thuộc giống Plantago Asiatica thường được tìm thấy ở các vùng cận nhiệt đới như Trung Quốc và Việt Nam. Ở Việt Nam có thể tìm thấy loại cây này ở bờ ruộng, đồi núi hoặc trong các khu vườn nhỏ.

Cây mã đề có thể được tìm thấy rất nhiều trong tự nhiên, chúng thường mọc hoang và được người dân hái để làm thuốc hoặc làm thực phẩm, chúng thích sống ở những nơi ẩm ướt hoặc đất mềm.

Thu hái, chế biến

Tất cả các bộ phận của cây mã đề, từ rễ đến thân, lá, hoa và cả quả đều có thể sử dụng được. Chúng phục vụ nhiều mục đích khác nhau, đặc biệt là điều trị bệnh.

Cây mã đề sẽ được thu hoạch vào các tháng mùa thu, vì đây là thời kỳ cây phát triển mạnh mẽ nhất, lá cũng xanh và quả đã bắt đầu chín.

Cây sau khi thu hoạch về rửa sạch, loại bỏ đất, đem phơi khô, để bảo quản dùng dần, có thể dùng tươi hoặc khô. Phần quả sẽ được mở ra để lấy hạt, rửa sạch, đem sao cho đến khi nổ giòn thì phun dung dụng muối ăn vào sao khô. Cứ 10g hạt mã đề thì cho 2kg muối ăn, thêm lượng nước vừa đủ để muối thấm vào hạt mã đề. Hạt sau khi bào chế sẽ có màu nâu vàng hoặc màu nâu tối, có vị mặn, mùi hơi thơm.

Thành phần hóa học – Cây mã đề có tác dụng gì?

Trong toàn thân cây có chứa thành phần hoạt chất Glucozit hay còn được gọi là Aucubozite, Aucubin hoặc Rinantin.

Lá mã đề có chứa chất đắng, chất nhầy, flavonoid, caroten, vitamin K, vitamin C và yếu tố T.

Hạt chứa chất nhầy, adnin, choline và axit phytoalkanoic.

Tác dụng dược lý

Trong đông y cây mã đề có tác dụng gì?

Cây mã đề có vị ngọt, tính hàn nên được quy vào 3 kinh can, thận và bàng quang. Vị thuốc mã đề có tác dụng thanh nhiệt, sáng mắt, ho, nhiều đờm, viêm thận, viêm phế quản, viêm gan, viêm mật, viêm loét dạ dày, viêm loét tá tràng, tiểu ra máu, tiểu nước vàng, tiểu rắt,…

Trong y học hiện đại cây mã đề có tác dụng gì?

Tác dụng lợi tiểu: Nước sắc mã đề có khả năng làm tăng lượng nước tiểu. Điều trị chứng đái nhiều hoặc đái dầm ở trẻ em.

Tác dụng kháng khuẩn: Nước sắc từ cây mã đề có khả năng ức chế một số vi khuẩn gây ra các triệu chứng nhiễm trùng da. Bột mã đề khi đắp lên nhọt có thể chữa lành mưng mủ và giảm viêm.

Chữa ho: Nước sắc từ cây mã đề có thể long đờm, tác dụng kéo dài trong 6 – 7 giờ.

Điều hòa nhịp thở: Hoạt chất Plantagin có tác dụng kích thích hệ thần kinh bài tiết niêm dịch ở phế quản và ống tiêu hóa. Do đó, việc sử dụng dược liệu mã đề có thể điều chỉnh hơi thở sâu và nhẹ nhàng.

Điều trị cao huyết áp: Dùng 20-30 gam nước sắc từ dược liệu uống mỗi ngày có thể điều hòa huyết áp.

Hỗ trợ bệnh viêm đại tràng mãn tính: Các chất iridoids và flavonoid chứa trong cây mã đề cũng có đặc tính chống co thắt mạnh. Nhờ đó nó có thể làm dịu cơn đau bụng bằng cách thư giãn các cơ trơn trong dạ dày.

Giúp tăng cường sức khỏe làn da: Hoạt chất allantoin là một chất làm dịu da mạnh mẽ, giúp thúc đẩy sự phát triển của tế bào. Vì vậy, chúng sẽ có thể được sử dụng để làm dịu da cháy nắng một cách tự nhiên, điều trị mụn trứng cá và giữ cho làn da khỏe mạnh, sáng mịn, hết thâm.

Tăng cường miễn dịch: Lá mã đề có chứa nhiều vitamin A và C cũng như tannin cao giúp giảm viêm và chống nhiễm trùng bằng cách lấy đi chất dinh dưỡng của vi khuẩn. Plantain – Hợp chất plants majonoside. Chúng có cấu trúc phân tử tương tự như echinacoside và echinacea và đã được chứng minh là có tác dụng tương tự trong việc điều chỉnh các phản ứng miễn dịch.

Những bài thuốc chữa bệnh từ cây mã đề

Chữa ho tiêu đờm

Lấy 10g mã đề, 2g cam thảo và 2g cát cánh, đem rửa sạch rồi sắc với 400ml nước, đun đến khi nước cạn còn 1 nửa thì ngưng. Chia làm 3 lần uống trong ngày, uống liên tục 4 – 5 ngày để tình trạng bệnh được cải thiện đáng kể.

Chữa sốt xuất huyết

Lấy 50g cây mã đề tươi và 30g củ sắn dây, rửa sạch, cắt củ sắn dây thành từng miếng nhỏ rồi đem các dược liệu đun với 1 lít nước, đun đến khi nước còn 1 nửa. Dùng nước thuốc đã đun 2 lần/ngày, uống lúc bụng đói sẽ đạt hiệu quả cao nhất. Người bệnh nên uống liên tục từ 3 – 5 ngày để đạt hiệu quả, nếu thuốc khó uống có thể cho thêm ít đường cho dễ uống.

Chữa viêm bàng quang cấp tính

Lấy 16g mã đề khô hoặc nếu sử dụng tươi thì dùng lượng gấp đôi. Cùng với 12g rễ cỏ tranh, 12g hoàng liên, 12g hoàng bá, 12g phục linh, 8g trư linh, 8g bán hạ chế, 8g hoạt thạch và 8g mộc thông. Sau đó đem các dược liệu rửa sạch, rồi sắc với 1,5 lít nước, đun sôi trong 15 phút. Uống hết trong ngày, uống liên tục trong thời gian dài để đạt hiệu quả chữa bệnh cao nhất.

Chữa viêm đường tiết niệu, tiểu rắt, tiểu buốt

Lấy 10g xa tiền tử, 10g cù mạch, 10g biển súc, 10g mộc thông, 10g chi tử, 20g hoạt thạch, 6g đại hoàng, 3g cam thảo và 2g đăng tâm, dùng sắc uống trong ngày.

Chữa chảy máu cam – Cây mã đề có tác dụng gì?

Lấy mã đề tươi giã nát rồi hòa với ít nước và vắt lấy nước uống. Người bị chảy máu cam nên nằm trên giường, kê cao đầu, uống lá mã đề sau vài ngày sẽ khỏi.

Giúp lợi tiểu – Cây mã đề có tác dụng gì?

Lấy 10g xa tiền tử và 2 g cam thảo, đem trụng qua nước ấm rồi đem nấu với 600-700ml nước. Khi nước sôi thì hạ nhỏ lửa đun đến khi nước cạn còn 1 bát thì ngưng. Chia làm 3 lần uống trong ngày, uống liên tục 3-4 ngày sẽ có hiệu quả đáng kể.

Kiêng kỵ khi sử dụng mã đề

• Phụ nữ có thai hoặc phụ nữ đang cho con bú không nên sử dụng rau mã đề.
• Dược liệu không thích hợp cho người cao tuổi mắc chứng tiểu đêm thường xuyên và chức năng thận kém.
• Những người bị thấp nhiệt nên thận trọng khi sử dụng mã đề.
• Người mắc chứng tiểu nhiều, táo bón, thận hư, dương khí thấp, thân nhiệt thấp không nên dùng.
• Dược liệu cóp tác dụng lợi tiểu vì vậy không nên sử dụng dược liệu này cho trẻ dưới 10 tuổi sẽ khiển trẻ tiểu dầm vào ban đêm, mà nhất là trẻ dưới 3 tuổi tuyệt đối không sử dụng.
• Tránh các chất kích thích, đồ cay, rượu, bia, cà phê, thuốc lá,…