Kiều mạch có tác dụng gì? Những bài thuốc chữa bệnh từ kiềm mạch

Kiều mạch hay còn được gọi là mạch ba góc được biết đến là một loại thực phẩm có công dụng rất tốt cho sức khỏe. Bên cạnh đó, kiều mạch còn được dùng để chữa bệnh tiểu đường, bệnh gan, tim mạch, bạch đới, suy nhược cơ thể, làm đẹp da,… Vậy kiều mạch là gì? Kiều mạch có tác dụng gì? Kiều mạch chữa bệnh gì? Để hiểu rõ hơn về công dụng của kiều mạch, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết sau đây.

Kiều mạch là gì?

Cây kiều mạch thuộc họ rau răm Polygonaceae, có tên khoa học là Fagopyrum esculentum moench và tên dược liệu là Semen Fagopyri Esculenti. Ngoài ta, hạt kiều mạch còn được gọi với nhiều tên gọi khác như tam giác mạch, ô mạch, lúa mạch đen, lộc đề thảo, mạch ba góc,…

Cây kiều mạch là loại cây thân thảo hàng năm phân thành nhiều cành, thân cao từ 0.4m – 1.7m. Thân cây có hình trụ, màu xanh lam hoặc màu đỏ.

Lá đơn độc, mọc so le, mép lá nguyên hình mũi giáo hoặc hình tim đầu lá hơi nhọn. Các lá mọc dưới thân thường có phiến hình tim, có bẹ lá, cuống lá dài từ 2 – 3cm. Các lá mọc ở ngọn cây không có cuống và bề mặt lá có nhiều gân nhỏ.

Hoa đơn tính, thường thường mọc thành chùm ở nách lá và đầu cành. Vòng bao hoa màu trắng, đỏ hoặc hồng, 1 hoa có 8 nhị, 30 vòi dời nhau và xung quanh có tuyến mật.

Quả khô có 3 góc và gồm 2 lớp vỏ, khi quả già quả có màu đen xám, vỏ bên trong mọng, màu trắng vàng. Hạt màu nâu vàng, có nội nhũ dạng bột lớn, phôi thẳng, hình lá xếp nếp. Cây bắt đầu ra hoa từ tháng 6 – 10 và mùa quả từ tháng 6 – 11, một số khu vực mùa hoa quả có thể muộn hơn.

Khu vực phân bố

Theo nghiên cứu, cây kiều mạch xuất hiện vào khoảng 6000 năm trước công nguyên và có vết tích ở một số nước Đông Nam Á.

Cây kiều mạch được trồng chủ yếu ở Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và nhiều nước châu Âu. Hiện nay, cây kiều mạch đã đi thực sang nhiều nước trên thế giới.

Ở Việt Nam, cây kiều mạch được trồng chủ yếu ở Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn và Thái Nguyên để làm nguồn cung cấp lương thực phụ và dùng để chăn nuôi.

Cây kiều mạch sinh trưởng tốt ở vùng khí hậu ẩm, mát với nhiệt độ 15 – 22 độ C và cây có thể phân bố ở độ cao lên đến tới 2200m với sức chịu lạnh yếu.

Thu hái, chế biến

Cây kiều mạch được thu hoạch 2 vụ là vào khoảng tháng 4 – 5 hoặc tháng 11 – 12 hàng năm tùy vào thời điểm trồng. Sau khi thu hoạch về thì đem đập lấy hạt rồi đem phơi khô.

Hạt kiều mạch được dùng làm thức ăn cho cả người và gia súc, hạt kiều mạch thường có thể gây ngán nên khi ăn thường được trộn cùng với bắp và gạo.

Hạt kiều mạch có 2 loại là kiều mạch thông thường và kiều mạch Tartary thường được sử dụng rộng rãi để làm thực phẩm.

Giá trị dinh dưỡng

Hạt kiều mạch có giá trị dinh dưỡng vượt trội hơn hẳn so với các loại ngũ cốc khác. Hạt kiều mạch có thành phần chính là carbs, protein, các chất chống oxy hóa và các khoáng chất. Ngoài ra, theo ước tính theo ước tính có thành phần dinh dưỡng cho 100gr kiều mạch thô là 343g lượng calo, 71.5g carb, 13.3g chất đạm, 10g chất xơ, 3.4g chất béo và 10% nước.

Carbs

Carbs là thành phần chính của kiều mạch, chiếm đến 20% trọng lượng của bột kiều mạch – Chúng ở dạng tinh bột, là dạng dự trữ chính của Carbs trong thực vật. Theo chỉ số đường huyết (GI) kiều mạch đạt điểm thấp đến trung bình, vì vậy chứng tỏ hạt kiều mạch không gây tăng đột ngột lượng đường trong máu. Đồng thời, một số carbs hòa tan trong kiều mạch, chẳng hạn như D-chiro-inositol và fagopyritol, điều này đã được chứng minh là giúp điều chỉnh sự gia tăng lượng đường trong máu sau bữa ăn.

Chất đạm – Kiều mạch có tác dụng gì? 

Hạt kiều mạch đã luộc chứa một lượng nhỏ chiếm khoảng 3.4% protein. Protein trong kiều mạch rất tốt do thành phần axit amin cân bằng, đặc biệt là lysine và arginine. Tuy nhiên, tỷ lệ tiêu hóa của các protein này tương đối thấp do sự hiện diện của các chất kháng dinh dưỡng như chất ức chế protease và tannin. Ở động vật, protein kiều mạch được chứng minh là có tác dụng giảm cholesterol trong máu, giảm nguy cơ ung thư ruột kết và ngăn ngừa sự hình thành sỏi mật. Hạt kiều mạch không chứa gluten nên cũng rất thích hợp cho những người không dung nạp gluten.

Chất xơ

Hạt kiều mạch có chứa khoảng 2.7% chất xơ trọng lượng tấm đã luộc rất tốt cho hệ tiêu hóa, chủ yếu là lignin và xenlulo tập trung ở lớp vỏ bọc bên ngoài có màu sẫm.

Lớp vỏ bọc bên ngoài có chứa tinh bột đề kháng với công dụng chống tiêu hóa ở ruột non và chỉ được lên men bởi vi khuẩn trong ruột kết. Những lợi khuẩn này tạo ra các axit béo chuỗi ngắn, đóng vai trò dinh dưỡng cho các tế bào lót ruột kết, từ đó giảm nguy cơ ung thư ruột kết và cải thiện sức khỏe đường ruột.

Vitamin và khoáng chất

Kiều mạch có hàm lượng khoáng chất cao hơn các loại ngũ cốc thông thường như gạo, ngô và lúa mì, nhưng hạt kiều mạch không chứa nhiều vitamin.

Trong hai loại chính thì hạt kiều mạch tartary thường chứa nhiều chất dinh dưỡng hơn kiều mạch thông thường, các khoáng chất phong phú nhất trong hạt kiều mạch là:

• Mangan: Có nhiều trong ngũ cốc nguyên hạt, mangan cần thiết cho sự trao đổi chất lành mạnh, phát triển, tăng trưởng và khả năng chống oxy hóa của cơ thể.
• Đồng là một nguyên tố vi lượng cần thiết cho sức khỏe tim mạch.
• Magie: Khi chế độ ăn uống cung cấp đầy đủ lượng magiê, khoáng chất thiết yếu này có thể làm giảm nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như bệnh tim mạch, bệnh tiểu đường tuyp 2.
• Sắt: Nếu không nhận đủ sắt cơ thể có thể bị thiếu máu do thiếu sắt, xảy ra do giảm khả năng vận chuyển oxy của máu.
• Phốt pho đóng một vai trò quan trọng trong sự tăng trưởng và duy trì các mô cơ thể.

Các loại hợp chất thực vật khác

Hạt kiều mạch cung cấp nhiều chất chống oxy hóa hơn hẳn so với lúa mì, yến mạch, lúa mạch và lúa mạch đen. Một số hợp chất thực vật được tìm thấy trong kiều mạch:

• Rutin: Chất chống oxy hóa polyphenol chính được tìm thấy trong kiều mạch là rutin, có thể giúp cải thiện tình trạng viêm, lượng lipid trong máu, chỉ số huyết áp, giảm nguy cơ ung thư.
• Quercetin: Thường được tìm thấy trong nhiều loại thực phẩm thực vật, quercetin là một chất chống oxy hóa có nhiều tác dụng có lợi cho sức khỏe, bao gồm giảm bệnh tim và nguy cơ ung thư.
• Vitexin: Các nghiên cứu trên động vật đã chỉ ra rằng vitexin có những lợi ích sức khỏe nhất định, nhưng nếu ăn quá nhiều có thể dẫn đến tuyến giáp phình to lên.
• D-Chiro-Inositol: Đây là một loại carbohydrate hòa tan độc đáo giúp giảm lượng đường trong máu và kiểm soát bệnh tiểu đường hiệu quả.

Tác dụng dược lý – Kiều mạch có tác dụng gì?

Trong đông y kiều mạch có tác dụng gì?

Theo đông y, vị thuốc kiều mạch có vị chát, hơi the, hạt hơi có độc, tính bình nên được quy vào 3 kinh tỳ, vị và đại tràng. Vị thuốc kiều mạch có tác dụng chữa viêm ruột cấp, tràng nhạc, gan nhiễm mỡ, máu nhiễm mỡ, thính tai, sáng mắt, tiêu viêm, bỏng, mụn nhọt, lở loét ngoài da, thanh nhiệt, giải độc gan, giảm cân, đẹp da, bồi bổ cơ thể, phát ban, nhiễm trùng,…

Trong y học hiện đại kiều mạch có tác dụng gì?

• Giảm cholesterol và hạ huyết áp: Dựa trên các thử nghiệm lâm sàng đã chỉ ra rằng hạt kiều mạch có khả năng ngăn ngừa bệnh tim mạch và làm giảm mức cholesterol LDL. Ngoài ra, hoạt chất chống oxy hóa (rutin) trong kiều mạch có tác dụng giảm cholesterol, thúc đẩy tuần hoàn và cải thiện sức khỏe tim mạch.
• Tác dụng chống oxy hóa: Các polyphenol trong kiều mạch có tác dụng chống oxy hóa, có thể ngăn ngừa bệnh tim, bảo vệ gan và thoái hóa tế bào thần kinh. Ngoài ra, các chất chống oxy hóa này còn có tác dụng giúp ngăn ngừa các tế bào ung thư và bảo vệ DNA.
• Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường: Hạt kiều mạch có lượng đường thấp hơn các loại ngũ cốc khác. Do đó, bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường có thể bổ sung loại hạt này vào chế độ ăn để kiểm soát lượng đường trong máu.
• Cải thiện chức năng tiêu hóa: Hạt kiều mạch có chứa hàm lượng chất xơ cao, có thể cải thiện chức năng tiêu hóa, ngăn ngừa viêm nhiễm và các triệu chứng rối loạn đường ruột.

Những bài thuốc chữa bệnh từ hạt kiều mạch

Chữa suy nhược cơ thể, hay ra mồ hôi

Lấy 500g bột kiều mạch và 1 ít đường đỏ, đem trộn đều và nhào thành bánh, nướng chín, ăn liên tục trong vài ngày.

Giúp thanh nhiệt, giải độc

Lấy 50g hạt kiều mạch, 200g mực ống, nấm rơm, hành tây và các gia vị cần thiết. Đem mực sơ chế sạch, tẩm ướp gia vị, còn nấm rơm và hành tây thì cắt hạt lựu. Hạt kiều mạch đem hấp chín, trộn với hành tây và nấm rơm, thêm chút gia vị vừa ăn. Cho hỗn hợp kiều mạch, nấm rơm, hành tây, nhồi vào con mực, đem đi hấp khoảng 5 phút là ăn được.

Chữa cao huyết áp – Kiều mạch có tác dụng gì? 

Lấy 100g lá kiều mạch và 200g ngó sen, đem sắc với 1 lít nước trên lửa nhỏ trong khoảng 40 – 60 phút. Chắt lấy nước uống hết trong ngày, sử dụng thường xuyên để giúp hạ huyết áp và điều hòa cơ thể.

Làm đẹp da – Kiều mạch có tác dụng gì? 

Lấy 10g bột tam giác mạch và nửa viên vitamin E, thêm lượng nước vừa đủ trộn thành hỗn hợp sền sệt. Sau đó bôi hỗn hợp lên da, mát xa vài phút rồi rửa sạch với nước, sử dụng liên tục khoảng 2 tháng sẽ giúp da trắng sáng mịn màng.

Những lưu ý khi sử dụng hạt kiều mạch

• Những người bị tỳ vị hư hàn nên tránh sử dụng hạt liên kiều.
• Người có thể trạng ốm yếu, bệnh nhân ung thư và người có cơ địa dễ bị dị ứng nên thận trọng khi sử dụng.
• Nghiền nát hạt kiều mạch có thể gây bệnh kinh niên hoặc ảnh hưởng đến hàn khí.
• Trong quá trình sử dụng kiều mạch cần kiêng cử thịt heo và phèn chua.
• Một số nghiên cứu khác đã chỉ ra rằng hạt kiều mạch có chứa chất huỳnh quang màu đỏ vì vậy nên dùng có liều lượng và kết hợp với các thực phẩm khác. Sau khi ăn, có thể xuất hiện đau cổ họng, rát mũi, dị ứng ánh sáng, viêm niêm mạc mắt, viêm phế quản.