Cây một dược có tác dụng gì? Những bài thuốc chữa bệnh từ một dược

Một dược hay còn được gọi là mộc dược là nhựa dầu lấy từ một số loài cây nhỏ và là một trong những vị thuốc lâu đời nhất của người Ai Cập cổ đại. Một dược có tác dụng giảm đau, giảm sưng, ức chế các loại nấm và vi khuẩn gây bệnh ngoài da, được dùng chữa bệnh lậu, bệnh trĩ, đau nhức xương khớp, điều kinh, giảm đau bụng kinh, giãn tĩnh mạch,… Vậy cây một dược là cây gì? Cây một dược có tác dụng gì? Một dược chữa bệnh gì? Để biết chi tiết hơn về tác dụng của một dược, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết dưới đây.

Cây một dược là cây gì?

Cây một dược thuộc họ trám Burseraceae, có tên khoa học là Commiphora myrrha Engler và tên dược liệu là Myrrha. Bên cạnh đó, cây một dược còn được gọi với các tên gọi khác như mộc dược hoặc mạt dược hoặc chiết xuất Myrrh (từ Myrrh bắt nguồn từ Murr Aramaic còn có nghĩa là cay đắng.

Hình ảnh cây một dược

Cây một dược là một loại thực vật thân nhỡ mọc thành bụi nhỏ với chiều cao trung bình khoảng 3m. Thân cây nhỏ, ít phân nhánh, vỏ cây màu xám nhạt, sần sùi. Cành non mọc thẳng từ thân chính, có gai nhọn phân nhánh ở đỉnh.

Lá thuộc dạng lá kép mọc cách, chỉ có 3 lá chét, phiến lá có hình bầu dục, đỉnh lá tròn, cuống lá ngắn. Lá chét ở giữa thường to hơn hai lá bên và hai lá này cũng thường rụng sớm.

Hoa đơn tính, có kích thước nhỏ mọc ở nách lá, hoa có màu trắng hoặc màu vàng nhạt. Quả thuộc dạng quả hạch hình trứng, dài 1-2 cm, 2 ngăn, mỗi ngăn có 1 hạt, quả có màu nâu khi chín và mang đài tồn tại.

Mô tả dược liệu – Một dược có tác dụng gì?

Một dược là chất nhựa tiết ra dưới dạng giọt, có màu trắng hoặc màu vàng nhạt, về sau chuyển thành màu vàng sẫm rồi đỏ nhạt, đỏ sẫm, sệt như dầu đặc. Nhựa kết lại thành từng khối, cục hoặc hạt sau khi đông đặc, đa số có hình dáng không đều, kích thước to nhất là khoảng 6cm.

Mặt ngoài dược liệu có màu vàng hoặc màu nâu đỏ hoặc có khi mờ, một số khối có mãu đen rõ, nhiều dầu, phủ nhiều bụi phấn màu vàng. Chất cứng giòn, mặt bị vỡ không phẳng, có mùi thơm đặc biệt và có vị đắng hơi cay. Bề mặt bên trong sáng bóng, màu nâu đỏ, có đốm trắng, mùi thơm, vị đắng. Một dược ít tan trong nước hoặc trong rượu độ, nếu tán nhuyễn trong nước thì có dạng huyền phù trắng như sữa. Còn để ngoài trời nắng thì mềm dẻo và có mùi thơm, để thời gian dài dưới nắng hoặc đốt cháy thì có mùi thơm. Loại có màu nâu vàng, mặt vỡ hơi trong, tinh dầu nhuận, vị đắng có mùi thơm nồng, không có tạp chất là loại tốt.

Khu vực phân bố, chế biến

Cây một dược phân bố ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, đặc biệt là ở các khu vực miền Nam Ả Rập, đông bắc Châu Phi và Ấn Độ. Trên thế giới, cây một dược phân bố tập trung ở vùng ven biển đỏ, bán đảo Ả Rập từ vĩ tuyến Bắc 22 độ đến phía nam bờ biển Somalia và trở thành cây được sản xuất nhiều ở vùng Somalia, Ethiopia. Loại dược liệu này đến nay vẫn chưa tìm thấy ở nước ta mà chủ yếu là nhập khẩu từ các nước khác.

Vị thuốc một dược được thu hoạch vào thời điểm tốt nhất vào tháng 7-9, vì lúc này lượng một dược nhiều, đạt chất lượng tốt nhất và có thể thu hoạch trở lại vào tháng 1-3 năm sau. Nhựa thường chảy ra từ các vết nứt tự nhiên trên vỏ cây và để tăng khối lượng nhựa, người ta dùng dao hoặc dụng cụ sắc nhọn rạch vào vỏ của thân cây và các cành cây lớn đối với cây trưởng thành.

Dược liệu sau khi thu hoạch về nhặt loại bỏ các tạp chất bám vào phần nhựa, rồi tán thành bột cùng với vị thuốc đăng tâm hoặc có thể sao qua rồi tán thành bột. Hoặc có thể áp dụng phương pháp bào chế khác bằng cách cho một ít rượu vào một dược rồi nghiền nát, tiếp đó đem phơi khô hoặc tán mịn cùng với bột nếp.

Dược liệu một dược dưới dạng gôm nhựa đã được du nhập ở nhiều nơi trên thế giới. Vị thuốc một dược được du nhập từ Trung Quốc vào Việt Nam và trở thành vị thuốc bắc khá quen thuộc với các lương y. Tuy nhiên hiện nay, chất lượng dược liệu khó đảm bảo tiêu chuẩn về hàm lượng cũng như về nguồn gốc xuất xứ.

Hiện nay, nhờ ứng dụng khoa học công nghệ hiện đại ở các nước Châu Âu, người ta đã phân lập được dịch chiết từ cây một dược và bào chế thành một loại nguyên liệu đạt tiêu chuẩn. Điển hình là được sản xuất tại Biosfered S.r.l. – Công ty công nghệ tại Ý chuyên nghiên cứu và phát triển các kỹ thuật công nghệ chiết xuất dược chất có hoạt tính sinh học an toàn, chất lượng cao và được FDA công nhận.

Cây một dược có tác dụng gì?

Trong đông y, vị thuốc một dược có vị đắng the, mùi thơm, tính ấm có tác dụng ức chế các loại nấm gây bệnh ngoài da, hoạt huyết, giảm đau, giảm sưng, ung nhọt sưng đau, làm lành các vết thương do đánh đập, té ngã, hạ lượng mỡ trong máu, thống kinh và bế kinh ở phụ nữ,…

Mỗi ngày dùng 3 – 10g một dược có thể dùng độc vị hoặc kết hợp với các vị thuốc khác tuỳ thuộc vào từng bài thuốc. Sử dụng bằng cách đem một dược cùng với các vị thuốc khác tán thành bột mịn, có thể cho thêm mật vo thành viên hoàn. Mỗi ngày uống cùng với nước nóng hoặc rượu nóng hoặc cũng có thể lấy mộc dược đắp lên các vết thương.

Ngoài ra, sau đây là những công dụng của một dược dựa trên cơ sở khoa hoạc của vị thuốc một dược hoặc tinh dầu một dược:

Hỗ trợ làm lành vết thương ngoài da

Hỗn hợp tinh dầu có chứa mộc dược giúp chữa lành vết thương dựa nghiên cứu trong ống nghiệm về tế bào da người cho thấy.

Ngoài ra, trong một nghiên cứu khác trong ống nghiệm, chỉ riêng tinh dầu một dược là đã có khả năng ức chế 43-61% sự phát triển của năm loại nấm gây bệnh ngoài da, bao gồm nấm ngoài da và nấm da chân.

Tuy nhiên, bạn cũng cần lưu ý pha loãng trước khi thử lên da để không gây kích ứng da.

Chống oxy hóa mạnh – Một dược có tác dụng gì?

Vị thuốc một dược rõ ràng là một chất oxy hóa mạnh và quá trình oxy hóa gây hại cho cơ thể có thể dẫn đến lão hóa và một số bệnh nguy hiểm khác.

Một nghiên cứu cho thấy dược liệu có chứa nhiều chất oxy hoá hiệu quả và mạnh hơn các loại vitamin E và một dược còn có tác dụng bảo vệ gan khỏi tác hại oxy hóa do chì gây ra.

Điều trị nhiễm trùng miệng – Một dược có tác dụng gì?

Một dược được dân gian sử dụng phổ biến để điều trị nhiễm trùng ở miệng. Một phương thuốc dân gian thường được sử dụng để điều trị nhiễm trùng miệng và viêm do đặc tính kháng khuẩn của nó.

Các nghiên cứu trong ống nghiệm đã chỉ ra rằng nước súc miệng có chứa dầu một dược có hiệu quả trong việc điều trị viêm nướu, viêm nướu quanh răng do tích tụ mảng bám.

Tuy nhiên, không được nuốt các sản phẩm từ một dược vì liều lượng đủ lớn có thể gây độc cho cơ thể.

Diệt vi khuẩn có hại

Một trong những tác dụng đáng chú ý nhất của vị thuốc một dược là khả năng tiêu diệt vi khuẩn có hại.

Trên thực tế, người Ai Cập cổ đại đã sử dụng tinh dầu một dược kết hợp với các loại tinh dầu khác để ướp xác ướp, vì loại tinh dầu này không chỉ tạo ra mùi thơm dễ chịu mà còn làm chậm quá trình phân hủy.

Ngoài ra, vào thời Kinh thánh, hương mộc dược thường được dùng kết hợp với trầm hương đốt ở những nơi thờ cúng để giúp thanh lọc không khí và ngăn ngừa sự lây lan của các bệnh truyền nhiễm, bao gồm cả những bệnh do vi khuẩn gây ra.

Một nghiên cứu gần đây cho thấy đốt trầm hương và một dược sẽ làm giảm 68% số lượng vi khuẩn trong không khí.

Các nghiên cứu sơ bộ trên động vật cho thấy dược liệu có thể trực tiếp tiêu diệt vi khuẩn và kích thích hệ thống miễn dịch tạo ra nhiều tế bào bạch cầu hơn, đồng thời tiêu diệt vi khuẩn.

Giảm đau và sưng

Vị thuốc một dược có khả năng giảm đau và sưng hiệu quả cho các khớp hoặc đau lưng.

Tinh dầu một dược có chứa các hợp chất tương tác với các thụ thể opioid và cho não rằng bạn không bị đau. Một dược cũng ngăn chặn việc sản xuất các hóa chất gây viêm có thể gây sưng và đau.

Khi những người dễ bị đau đầu dùng chất bổ sung thì đa số đều có chứa hợp chất giảm đau của một dược, trong thời gian nghiên cứu kéo dài 6 tháng thì cơn đau đầu của họ giảm khoảng 2/3.

Những bài thuốc chữa bệnh từ một dược

Chữa đau nhức gân xương, các vết bầm tím

Lấy một dược, xuyên tiêu, đương quy, nhũ hương, xuyên khung, tự nhiên đồng cùng với xích thược. Đem các dược liệu cắt nhỏ rồi tán thành bột mịn, cho thêm ít mật ong rồi vo thành viên hoàn với kích thước to cỡ hạt ngô đồng, mỗi ngày uống 10g.

Chữa bế kinh, đau bụng kinh ở phụ nữ và đau bao tử

Lấy 5g một dược, 6g ngũ linh chi, 6g hương phụ và 10g diên hồ sách, đem các dược liệu tán thành bột mịn rồi trộn đều. Mỗi ngày uống 2 – 3 lần, mỗi lần uống 8 – 10g, uống cùng với nước ấm hoặc rượu nóng.

Hoặc có thể lấy 5g một dược, 5g hồng hoa, 10g đương quy cùng với 10g diên hồ sách. Đem các dược liệu tán thành bột mịn, mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần uống 6 – 10g uống cùng với nước ấm hoặc rượu nóng.

Chữa nhũ hạch – Một dược có tác dụng gì?

Lấy một dược, hoàng bá, đại hoàng cùng với nhũ hương, đem các dược liệu tán thành bột rồi trộn với một ít băng phiến và bảo quản trong lọ nâu. Khi sử dụng, trộn một ít bột thuốc với lòng trắng trứng rồi thấm với gạc dày 1mm đắp lên vùng da cho đến khi tiêu hạch.

Chữa viêm khớp dạng thấp và viêm khớp mãn tính

Lấy 36g một dược, 36g ngưu tất, 36g nhũ hương, 36g thương truật, 36g toàn yết, 36g ma hoàng, 36g cương tàm, 36g cam thảo cùng với 300g đậu xanh và 300g mã tiền tử. Đem đậu xanh và mã tiền tử và nồi đất, thêm nước vào nấu đến khi đậu xanh nứt ra, thì vớt mã tiền ra để nguội, bóc bỏ vỏ đen rồi cắt thành từng lát mỏng và đem phơi khô. Khi dược liệu khô thì đem sao với cát đến khi có màu vàng đen thì ngưng. Tiếp đó cho một dược và nhũ hương lên miếng ngói sao cho hết dầu (đến khi dược liệu hết sủi bọt là được), còn các vị còn lại thì cho vào nồi đất sao vàng. Cuối cùng, đem các dược liệu tán thành bột mịn, trộn đều, mỗi lần dùng 0.5 – 1g uống cùng với rượu trước khi ngủ.