Bạch cương tàm hay còn được gọi là bạch cương tằm là một vị thuốc vô cùng thú vị trong đông y. Bạch cương tàm là những con tằm ăn dâu bị nhiễm khuẩn Batrytis bassiana Bals rồi chết cứng, còn được gọi là tằm vôi. Bạch cương tàm có công dụng chữa rong huyết, đau nhức, chống co giật, khóc đêm ở trẻ nhỏ, kinh phong,… Vậy bạch cương tàm là gì? Bạch cương tàm có tác dụng gì? Bạch cương tàm trị bệnh gì? Để hiểu rõ hơn về công dụng của bạch cương tàm, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết dưới đây.
Bạch cương tàm là gì?
Bạch cương tàm thuộc họ cương tằm Bombycidae, có tên khoa học là Bombyx mori L. Ngoài ra, bạch cương tàm còn được gọi với nhiều tên gọi khác như bạch cương tằm, trực cương tằm, cương tằm, cương nghĩ tử, cương trùng, thiên trùng,…
Bạch cương tàm là những con tằm ăn dâu chết tự nhiên do nhiễm khuẩn Batrytis bassiana Bals, có màu trắng như vôi còn được gọi là tằm vôi.
Bạch cương tàm có hình ống tròn, hình con tằm nhưng cứng và to hơn bình thường. Dược liệu có một màu trắng xám dạng bột, đó là nấm bạch cương bao phủ xung quanh cùng với lớp tơ và có nhiều nếp nhăn ở bên ngoài. Mỗi con tằm chết dài từ 2-5 cm, đường kính thân khoảng 4-7 cm. Mặc dù bị bao phủ bởi nấm, nhưng chúng ta đều có thể nhận biết được cái đầu màu vàng nâu, 8 đôi chân và cũng như các vết đốt của con tằm.
Bạch cương tằm khi đã chết rất giòn và khô, dễ vỡ. Khi bẻ làm đôi, ruột có màu xanh nâu, có vị hơi mặn và đắng, mùi khắm hơi khó chịu.
Theo truyền thống y học Trung Hoa vị thuốc bạch cương tàm đã được sử dụng lâu đời và nước ta sử dụng vị thuốc này cũng được thừa kế theo kinh nghiệm y học Trung Hoa. Hiện nay, bị thuốc bạch cương tằm chủ yếu được nhập từ Trung Quốc, nước ta không sản xuất được nguồn nguyên liệu này.
Ngoài ra, một số nơi khẳng định rằng đây không phải là con tằm của Việt Nam, nước ta chưa có nơi nào biết cách làm bạch cương tằm và chủ yếu là trồng dâu nuôi tằm để lấy tơ dệt vải, không có nơi nào làm nguyên liệu để chế biến dược phẩm.
Chế biến – Bạch cương tàm có tác dụng gì?
- Vào thời gian giữa tháng 4 – 5, người ta thường chọn những con tằm đã chết vì nhiễm vi khuẩn và đem phơi ở nơi có gió hoặc phơi nắng. Sau đó, tằm được cho vào bình hút ẩm chứa đầy vôi sống, có thể đem sấy khô hoặc ngâm nước 1 đêm trước khi sử dụng. Khi ngâm trong nước vo gạo, nên khuấy nhẹ tay, cho nhớt và dầu ra hết, vớt ra rồi đem phơi hoặc sấy khô lại.
- Hoặc đem dược liệu phơi ở nơi có gió hoặc phơi nắng, cho tằm vào bình hút ẩm có chứa vôi sống, khuấy nhẹ cho nhớt và dầu ra hết, vớt ra rồi rắc cám vào nồi đun nóng cho bốc khói rồi cho bạch cương tàm vào sao. Cuối cùng sàng bỏ cám và để nguội, cứ 10kg cương tằm thì sao với 1kg cám.
- Ngâm tằm 1 ngày trong nước vo gạo nếp, đợi hết dầu và nhớt nổi lên mặt nước, vớt ra, sấy khô trên lửa nhỏ, lau sạch miệng đen và lông vàng để se khô, rồi đem sao trên lửa nhỏ cho đến khi dược liệu khô hoàn toàn.
- Đem tằm sao với cát vàng hoặc với rượu đến khi khô.
Khi chọn mua tằm nên chọn mua loại có dáng thẳng toàn thân chia đốt, các đốt ở thân và đầu rõ rệt, phần đầu tròn, hai bên bụng có 8 đôi chân giả, bên mặt ngoài thường kèm theo một ít tơ và phần lớn có chất màu xám trắng. Không nên chọn những con tằm cong queo, ruột ướt đen vì đây thường là những con tằm đã chết sau đó ướp với vôi hoặc bột nếp để làm giả chứ không phải do nhiễm khuẩn chết.
Cương tằm được bảo quản ở nơi khô ráo, tránh nơi ẩm thấp bụi bẩn. Hiện nay, vị thuốc này được sản xuất bằng cách phun vi khuẩn Batrytis Bassiana Bals lên con tằm với chiều dài khoảng 4 – 5cm. Con tằm sau khi nhiễm khuẩn thường chết cứng, trắng ra và được dùng để làm thuốc chữa bệnh.
Thành phần hóa học
Theo Trung dược học, trong dược liệu có Ammonium Oxalate, Beauverician, Fibrinolysin, Chitinase, Asparagine,…
Theo Trung dược đại từ điển, vị thuốc bạch cương tằm có chứa chết béo, chất mỡ, Chitinase, Corticoids, Bassianins, Galleria Mellonella, Fibrinolysin, Pyrausta Nubialis,…
Theo tài liệu những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam ghi nhận, bạch cương tàm có chứa 67.44% protid, 4.38% lipid, 6.34% tro,11.34% độ ẩm,…
Tác dụng dược lý – Bạch cương tằm có tác dụng gì?
Trong đông y bạch cương tằm có tác dụng gì?
Theo đông y, vị thuốc bạch cương tàm có vị hơi mặn, hơi cay, tính bình, không có độc nên được quy vào 4 kinh can, phế, tâm và tỳ. Vị thuốc bạch cương tằm có tác dụng chữa viêm amidan, viêm họng, ho, co giật, động kinh, di mộng tinh, liệt dương, yếu sinh lý, tai biến nhẹ (dẫn tới méo mồm), rong kinh, đau nửa đầu, nám da, sạm da, tiêu đờm, giảm đau, thiếu sữa, nổi mề đay, làm dịu da, sản phụ thiếu máu, hỗ trợ điều trị xuất huyết não, đinh nhọt, lao hạch, lưỡi sưng, lưỡi bị cứng hoặc bị lở loét, trẻ nhỏ khóc đêm,…
Trong y học hiện đại bạch cương tàm có tác dụng gì?
- Tác động lên hệ thần kinh trung ương: Dựa trên thí nghiệm trên súc vật, vị thuốc cương tằm có dấu hiệu gây ngủ và đồng thời cũng có tác dụng ức chế co giật do Strychnin gây ra.
- Tác dụng kháng khuẩn: Trong thí nghiệm, cương tằm có tác dụng ức chế nhẹ đối với trực khuẩn đại trường, trực khuẩn mủ xanh, tụ cầu vàng.
- Tác dụng gây ngủ: Đem dịch chiết xuất cương tằm cho thỏ và chuột uống với liều 0.5/20g, chích với liều 0.25/20g sẽ thấy tác dụng gây ngủ.
- Nhộng tằm có tác dụng chống co giật do Strychnin mạnh hơn so với cương tằm do Ammonium oxalate ở con tằm nhiều hơn, thành phần Ammonium oxalate là thành phần chủ yếu chất chống co giật.
- Ngoài ra, thực tiễn lâm sàng chứng minh con nhộng tằm có tác dụng hạ sốt, tiêu đờm, tiêu viêm, chống co giật, an thần, điều tiết thần kinh,…
Những bài thuốc chữa bệnh từ bạch cương tàm
Chữa khan tiếng do viêm họng – Bạch cương tàm có tác dụng gì?
Lấy 6g bạch cương tằm và 6g thiên nam tinh đem các dược liệu sấy khô rồi tán thành bột mịn, trộn đều rồi uống cùng với nước gừng tươi.
Hoặc lấy 5g bạch cương tàm cùng với 1g phèn chua và 1g phèn đen, đem các dược liệu này tán nhuyễn rồi trộn đều. Mỗi ngày lấy 2g thuốc bột sắc cùng với 1g gừng tươi và 1g bạc hà để làm nước súc miệng.
Chữa chứng liệt dương và di tinh ở nam giới
Lấy 5g cương tằm sắc với 1 chén rượu nhỏ, chia đều làm 2 lần uống trong ngày, uống sau bữa ăn khoảng 2 tiếng và cần duy trì liên tục 3 – 4 tuần sẽ đạt hiệu quả rõ rệt.
Hoặc có thể lấy 40g bạch cương tằm cho vào bình thủy tinh ngâm cùng với 400ml rượu trắng 40 độ và ngâm trong 3 tuần là dùng được. Mỗi lần uống khoảng 20 – 30ml, uống 3 lần mỗi ngày, uống trước bữa ăn và trước khi đi ngủ.
Chữa chảy nước mắt khi ra gió
Lấy 20g bạch cương tằm sao, 20g tế tân, 20g mộc tặc, 20g cam thảo, 20g toàn phúc hoa, 10g kinh giới và 40g tang diệp. Đem tất cả vị thuốc trên tán thành bột mịn, mỗi ngày chỉ uống 8g thuốc bột uống cùng với nước sắc kinh giới.
Chữa đau đầu co giật – Bạch cương tàm có tác dụng gì?
Lấy 6g cương tàm, 10g câu đằng, 10g hoàng cầm, 10g tang diệp và 10g cúc hoa. Đem các vị thuốc sắc lấy nước đặc, cho thêm 1g chu sa khuấy đều uống mỗi ngày.
Hoặc có thể lấy 6g bạch cương tàm, 6g mộc tặc, 8g tuyền phúc hoa, 12g tang diệp, 12g kinh giới, 3g tế tân và 4g cam thảo, đem các dược liệu sắc lấy nước uống. Hoặc có thể tán đều thành bột mịn rồi uống 6 – 10g bột thuốc cùng với nước sôi ấm, uống 2 – 3 lần/ngày.
Giúp giảm nám, tàn nhang và mụn trứng cá
Lấy 110g bạch cương tàm, 110g bạch cập, 110g bạch đinh hương, 110g bạch tật lê, 110g bạch khiên ngưu, 75g bạch chỉ, 50g tạo giác, 18g bạch phụ tử, 18g bạch linh và một ít đậu xanh. Đem vị thuốc tạo giác tước xơ, bỏ vỏ rồi đem sấy cùng với các vị thuốc khác, tán thành bột mịn và cho vào hủ thủy tinh đậy kín để sử dụng dần. Mỗi buổi tối lấy một ít bột thuốc hòa với nước ấm, thoa lên mặt một lớp mỏng, sau 30 phút thì rửa lại với nước, thực hiện thường xuyên sẽ giúp giảm nám, tàn nhang và mụn trứng cá hiệu quả.
Mình cần tư vấn