Củ niễng là cây gì? Những món ăn và bài thuốc từ củ niễng

Củ niễng là một loại rau mọc nhiều ở Nam Định mang lại nhiều lợi ích có lợi cho sức khỏe và không chỉ được dùng chữa bệnh mà còn là món ăn dinh dưỡng. Vị thuốc củ niễng được dùng để giải rượu, giải khát, lợi tiểu, giảm đau, kích thích tiêu hóa, hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường, viêm tuyến tiền liệt,… Vậy củ niễng là cây gì? Củ niễng xào với gì? Củ niễng có tác dụng gì? Để biết rõ hơn về công dụng củ niễng, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết dưới đây.

Củ niễng là cây gì?

Cây niễng thuộc họ lúa Poaceae, có tên khoa học lầ Zizania caduciflora (Turcz ex Trin.) Haud-Mazz. Ngoài ra, cây niễng còn được gọi với nhiều tên gọi khác như niễng, niềng niễng, cây lúa miêu, cao duẩn, giao bạch,…

Hình ảnh cây củ niễng

Cây niễng là loại cây thảo sống lâu năm, thường mọc ở nước hoặc nơi có nhiều bùn đất, trông giống lau, sậy. Thân mọc thẳng, cao khoảng 1-2m, thân dưới xốp, to, cây có nhiều rễ phát triển mạnh.

Lá cây niễng phẳng, có hình mác, thuôn dài khoảng 30-70 cm và rộng 2-3 cm. Hai mặt lá ráp, mép lá dày, bẹ lá nhẵn, bẹ lá hình bầu dục, có nhiều rãnh. Ở các nách lá có nhiều chồi non, đến mùa sẽ mọc ra các lá mới.

Hoa hình chùy, thuôn hẹp, dài khoảng 30-50 cm. Cuống chung của hoa khỏe, phân thành nhiều nhánh, các hoa cái nhỏ nằm ở phía dưới, nang nông đực thường phát triển ở trên. Hoa đực thường có 6 nhị với các chỉ nhị ngắn, hoa cái có bầu nhụy dài.

Có một loại nấm ăn được ký sinh trên thân cây niễng là nấm Ustilago esculentum Hennings. Loại nấm này làm cho thân cây phồng lên với nhiều đốm đen, càng già thì càng có nhiều đốm đen, những đốm đen này do bào tử của nấm hình thành. Bộ phận thân non bị nấm ký sinh này được bán với tên củ niễng dùng làm thực phẩm và dược liệu với đường kính 2,5-3cm, củ trở nên bùi và béo do bị nấm ký sinh, trong đông y thường gọi là cô giao hoặc cô bạch.

Khu vực phân bố

Trên thế giới, niễng có nguồn gốc ở miền Đông Xiberia, hiện nay cây được trồng nhiều ở Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản và các nước khác thuộc châu Á.

Ở Việt Nam, củ niễng được trồng ở các bờ ao, ven hồ, ao cạn, ruộng nước hoặc các vùng nước có bùn lầy nhão. Cây được trồng phổ biến ở đồng bằng Bắc Bộ- như Thái Bình, Hà Giang, Lâm Đồng, đặc biệt củ niễng được trồng phổ biến ở Nam Định, vì vậy còn được gọi với tên gọi khác là củ niễng Nam Định.

Vào tháng 9, người ta trồng cây niễng bằng cách lấy mầm trồng ở những nơi nhiều bùn và luôn luôn ngập nước. Có nơi còn trồng vào tháng 11 – 12, sau khi cây đã được phơi nắng một thơi gian, sau một năm là thu hoạch được. Khi trồng thì mỗi gốc nên cách nhau khoảng 50 – 60cm để đảm cây phát triển tốt nhất.

Thu hái, chế biến

Người ta thường dùng củ niễng để làm thức ăn và làm thuốc chữa bệnh.

Củ niễng có hình chùy, thân to, phồng xốp, có sự ký sinh của nấm nên phần gốc của thân cây phình lên bất thường, gồm hầu hết các mô xốp có chứa rất nhiều dinh dưỡng và loài nấm này không gây độc.

Củ niễng thường sử dụng tươi, có thể bảo quản trong tủ lạnh. Ở Trung Quốc, người ta sẽ thu hoạch khi cây đã có quả thì hái quả phơi khô, quả này còn được gọi là giao bạch tử hoặc giao cẩu. Dược liệu được dùng ăn sống, luộc hoặc xào đều là món ăn thông dụng và được nhiều người ưa thích.

Thành phần hóa học

Trong củ niễng có chứa 70.2% carbo hydrat, 12.5% protein, 9.2% nước, 5.2% sợi, 1.6% lipid. Ngoài ra, củ niễng còn chứa Kali, Canxi, Magie, Natri,… Nhiều Vitamin như Vitamin B1,  B2, Vitamin E, Vitamin PP,… Các khoáng chất vi lượng như Mangan, Phospho, kẽm, sắt,…

Lá niễng có chứa nhiều vitamin C, còn trong quả khô có chứa 2.8% Carbohydrat, 1.2% protid và 0.1% chất béo.

Tác dụng dược lý – Củ niễng là cây gì?

Trong đông y củ niễng có tác dụng gì?

Theo đông y, củ niễng có vị ngọt, béo, có mùi thơm, tính lạnh không độc, còn hạt niễng có vị ngọt, tính hàn. Củ niễng có tác dụng chữa cảm sốt, kiết lỵ ở trẻ nhỏ, tiêu phiền dạ dày và ruột, khát nước, giải rượu, vàng da, nóng trong người, mắt đỏ, đại tiểu tiện không thông, các bệnh dạ dày,…

Củ niễng rất mát, bổ dưỡng, nhiều tinh bột, giàu chất xơ và chất đạm. Các thầy thuốc đông y thường dùng củ niễng để chế tác trong các thang thuốc để điều trị bệnh tiểu đường, xơ gan, bệnh tim, bổ thận,…

Củ niễng có thể cắt nhỏ ăn sống, luộc, xào hoặc nấu chín rồi dùng ăn kèm như một món ăn. Ngoài ra, củ niêng còn có nhiều công dụng khác như:

• Cây sống trong vùng đất ướt hoặc vùng ao hồ để giữa đất không bị sụt lún.
• Lá non được dùng làm thức ăn cho trâu bò, gia súc, còn lá già thì dùng làm bột giấy.
• Thân cây được dùng làm mành hoặc chiếu.
• Ở Trung Quốc và Nhật Bản, hạt niễng thường được trộn với cơm hoặc sử dụng như một loại ngũ cốc khi mất mùa.

Trong y học hiện đại củ niễng là cây gì?

Nghiên cứu trên chuột được cho ăn nhiều chất béo, đây là nguy cơ gây bệnh tiểu đường và béo phì. Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng khi cho ăn kết hợp với củ niễng sẽ giúp cải thiện sự chuyển hóa glucose bất thường và làm giảm đề kháng insulin, đây chính là những cơ chế chính dẫn đến bệnh tiểu đường. Kết quả nghiên cứu hứa hẹn đây là một loại thực phẩm thay thế cho bệnh nhân bị tiểu đường.

Qua nghiên cứu trên thân và bẹ lá niễng có chứa đường, vitamin C, pectin,… và các thành phần hóa học khác cho thấy nó có khả năng chống oxy hóa tốt và có tác dụng ức chế men chuyển. Ức chế men chuyển là một trong những cơ chế được sử dụng để điều trị tăng huyết áp. Kết quả này cho thấy những bẹ lá (thường bỏ đi) và thân cây có thể chế biến thành thức ăn cho người cao huyết áp.

Nhiều nghiên cứu khác cũng đã chứng minh củ niễng có tác dụng chống oxy hóa. Ngoài ra, nó cũng giúp giảm lipid máu bằng cách tăng sự chuyển hóa và giảm tích tụ mỡ ở gan gan, tác dụng này có lợi cho những người thường ăn nhiều thức ăn giàu chất béo.

Những món ăn và bài thuốc chữa bệnh từ củ niễng

Chữa kiết lỵ

Lấy 100g củ niễng và một nắm lá mơ đem giã nhỏ, rồi cho một quả trứng vào và đánh đều. lấy lá chuối cắt vừa lòng chảo, cho nguyên liệu đã chuẩn bị lên lá chuối, đun đến khi cho chín hẳn, ăn liên tục trong 6 – 10 ngày sẽ hết bệnh.

Chữa táo bón – Củ niễng là cây gì?

Lấy 150g củ niễng đã chế biến cắt vừa ăn, 100g khoai lang và 1lạng thịt nạc xào chín, nêm gia vị vừa ăn và ăn khi còn nóng. Người bệnh ăn liên tục trong 3 – 5 ngày sẽ thấy tình trạng bệnh được cải thiện nhanh chóng.

Hoặc có thể lấy 150g củ niễng, 100g khoai tây, 100g thịt thỏ và 50g đu đủ gần chín hầm nhừ, thêm gia vị cho vừa ăn và ăn khi còn nóng. Mỗi ngày ăn 1 lần, ăn liên tục trong 4 – 5 ngày sẽ khỏi bệnh.

Chữa bệnh tiểu đường

Lấy 100g củ niễng, 100g gạo tẻ và 50g thịt băm nhỏ cùng với nấm hương. Đem củ niễng làm sạch và cắt lát, nấm hương cắt sợi xào chín cùng thịt, đến khi nguyên liệu thơm thì nêm nếm gia vị. Đem gạo hầm nhừ rồi cho củ niễng xào vào cháo, đun sôi là dùng được.

Giúp thanh nhiệt, giải độc và hỗ trợ điều trị viêm tuyến tiền liệt

Lấy 200g củ niễng, 100g thịt nạc cắt miếng, 50g cà rốt và 3 lát gừng tươi. Đem củ niễng và cà rốt cắt lát, chần sơ qua nước sôi, tiếp đó đun chảo nóng cho dầu và phi hành tỏi gừng cho thơm, rồi cho thịt, củ niễng và cà rốt vào xào chín, nêm gia vị vừa ăn.