Củ khúc khắc có tác dụng gì? Những bài thuốc chữa bệnh từ thổ phục linh

Củ khúc khắc hay còn được gọi là thổ phục linh là vị thuốc quý được sử dụng điều trị bệnh phổ biến trong đông y và chúng cũng được trồng khá nhiều ở nước ta. Củ khúc khắc có tác dụng thanh nhiệt, mạnh gân cốt, chữa tê thấp, viêm da, viêm da cơ địa, tiêu hóa kém, đau bụng kinh, đau dây thần kinh tọa, u nang buồng trứng,… Vậy củ khúc khắc là gì? Củ khúc khắc có tác dụng gì? Củ khúc khắc ngâm rượu có tác dụng gì? Uống nước củ khúc khắc có tác dụng gì? Để hiểu chi tiết hơn về công dụng của của khúc khắc, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết dưới đây.

Củ khúc khắc là củ gì?

Khúc khắc thuộc họ kim cang Smilacaceae, có tên khoa học là Smilax glabra Roxb. Ngoài ra, khúc khắc còn được gọi với nhiều tên gọi khác như thổ phục linh, thổ tỳ giải, dây chắt, dây khum, kim cang, hồng thổ linh, linh phạn đoán, cậm cù, sơn lỳ lương,…

hình ảnh củ khúc khắc

Thổ phục linh là loại cây sống lâu năm, thân leo mềm hoặc bò trên mặt đất, thân dài đến 10m gồm nhiều tua cuốn và các cành không gai.

Phần thân rễ khúc khắc cứng cáp, có hình trụ dẹt, kích thước đa dạng và không đều. Mặt ngoài dược liệu có màu nâu vàng, lồi lõm, gồm nhiều chồi và rễ con mọc ra, phần vỏ rễ còn sót lại vảy và vân nứt nẻ không đều.

Lá mọc so le nhau, dài khoảng 5-10 cm, rộng khoảng 3 – 5cm, có 3 gân chính, phiến lá có thể hình trứng, hình bầu dục, hình trái xoan với đầu lá nhọn, cuống lá hình tim, kèm theo tua cuống do 2 lá kèm biến đổi. Mặt trên lá có màu xanh sáng bóng còn mặt dưới có màu xanh lục nhạt hơn mặt trên và hơi trắng giống như có phủ lớp phấn bên ngoài.

Hoa mọc thành cụm hoặc tán nhỏ, gồm 20 – 30 hoa nhỏ tụ lại, thường có màu xanh nhạt. Hoa gồm cả hoa đực và hoa cái mọc thành cụm ở kẽ lá, được nối với thân bởi cuống hoa dài. Hoa thường có màu hồng, một số hoa có các điểm chấm màu đỏ, bầu hoa có hình cầu, nhị không cuống, bao phấn thuôn.

Quả mọng, tròn nhỏ, mọc thành chùm, đường kính trung bình khoảng 10 mm. Quả khi còn non có màu xanh, khi chín sẽ chuyển dần sang màu tím, đỏ, cuối cùng là màu đen, bên trong quả có chứa khoảng 2 – 4 hạt hình trứng. Cây thổ phục linh thường ra hoa vào khoảng tháng 5 – 7 và ra quả vào khoảng tháng 7 – 10 hàng năm.

Mô tả dược liệu – Củ khúc khắc có tác dụng gì?

Dược liệu khi cắt lát có dạng hình tròn dài không đều, các cạnh lồi lõm không phẳng. Bề mặt dược liệu có màu nâu đỏ nhạt, dai và khó dễ vỡ, có thể thấy nhiều điểm sáng nhỏ hoặc các bó mạch điểm.

Khi sờ vào có cảm giác như bột, đặc biệt khi bẻ đôi sẽ thấy có một ít bột rơi ra và khi dược liệu dính vào nước sẽ có cảm giác dính và hơi trơn.

Phân bố, thu hái

Cây thổ phụ linh có khả năng sinh trưởng và phát triển tốt ở các nước có khí hậu nhiệt đới hoặc cận nhiệt đới, ở khu vực Châu Á và các nước Đông Nam Á.

Ở Việt Nam, cây thường mọc ở các thung lũng, vùng đồi núi, rừng thưa, từ các tỉnh miền núi Tây Bắc, dọc Trường Sơn, đến các tỉnh Nam Trung Bộ như Bình Thuận, Khánh Hòa.

Phần thân rễ này được thu hái quanh năm, nhưng củ rễ thường được thu hái vào mùa hè và mùa thu để dược liệu đạt giá trị dược tính tốt nhất. Phần rễ sau khi thu hoạch về đem rửa sạch, cắt bỏ phần rễ con, loại bỏ tạp chất, có thể dùng nguyên củ hoặc ngâm nước trước, cắt mỏng rồi đem phơi khô. Ngoài ra, trong dân gian còn sử dụng bằng cách đem dược liệu ủ mềm khoảng 3 ngày rồi cắt lát mỏng và phơi khô.

Thành phần hóa học

• Theo nhiều tài liệu, khúc khắc có nhiều thành phần hóa học khá phong phú, đa dạng với nhiều hợp chất hữu cơ mang giá trị cao:
  Tannin, Saponin, stigmasterol, β – sitosterol.
• Dẫn xuất flavonoid như neoastilbin, astilbin, engeletin, isoastilbin, isoengeletin,…
• Dược liệu có chứa chất nhựa, tinh dầu, tinh bột và nhiều axit hữu cơ khác.
• Ngoài ra, các nhà khoa học còn tìm thấy ở các bộ phận lá và ngọn non có chứa protein, nước, glucid, vitamin C, carotene, chất tro, chất xơ,…

Tác dụng dược lý – Củ khúc khắc có tác dụng gì?

Trong đông y củ khúc khắc có tác dụng gì?

Theo đông y, vị thuốc khúc khắc có vị hơi ngọt, tính bình nên được quy vào 2 kinh can và vị. Vị thuốc khúc khắc có tác dụng điều trị phong tê thấp, thoái hóa xương khớp, tê buốt chân tay, đau nhức xương khớp, thoái hóa xương khớp, nổi mề đay, nổi mẩn ngứa, lở ngứa, rôm sảy, chàm eczema, ngộ độc thủy ngân, giang mai, đau bụng kinh, viêm bàng quang, kích thích tăng tiết mồ hôi giúp thanh nhiệt giải độc cơ thể,…

Trong y học hiện đại củ khúc khắc có tác dụng gì?

Chống viêm, tăng cường hệ thống miễn dịch

Theo nghiên cứu thực nghiệm trên mô hình phù chân ở chuột cống trắng cho thấy thuốc có tác dụng dược lý cao trong các giai đoạn viêm mạn và cấp tính. Trong các giai đoạn này, khúc khắc có cả tác dụng chống viêm rõ rệt, cải thiện khả năng miễn dịch và cải thiện tỷ lệ sống sót ở chuột qua cơn phản vệ.

Một số tài liệu còn cho rằng khúc khắc có các đặc tính như steroid chống viêm. Đáng chú ý, hoạt chất astilbin đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn sự tích tụ của axit uric và giảm các tế bào xâm nhập màng hoạt dịch khớp dẫn đến tình trạng viêm nhiễm ở bệnh gút.

Hỗ trợ giảm đau mỏi cơ và đau nhức cơ xương

Nhiều nghiên cứu đã ghi nhận nhiều kết quả tích cực khi sử dụng cao lỏng có chiết xuất từ khúc khắc kết hợp với các vị thuốc khác như ngưu tất, hy thiêm hoặc cà gai leo trong việc điều trị thấp khớp, đặc biệt là hỗn hợp này có tác dụng tốt đối với chứng đau nhức, mỏi cơ,…

Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường

Ban đầu, các nhà khoa học ghi nhận công dụng hạ đường huyết ở chuột nhắt trắng bằng cách tăng độ nhạy cảm của thụ thể với insulin.

Hỗ trợ triệu chứng kháng hisamin, dị ứng

Trong các thí nghiệm tiêm mẫn cảm bằng kháng nguyên của chuột lang, người ta đã ghi nhận khả năng làm giảm các phản ứng dị ứng, khó thở, co giật đặc biệt rõ rệt ở đường hô hấp của loại thảo dược này. Ngoài ra, dân gian còn dùng khúc khắc để chữa bệnh vẩy nến, giun sán (Clonorchis sinensis),…

Ngoài ra, dược liệu khúc khác còn có những tác dụng sau:

• Dịch chiết từ củ thổ phục linh có khả năng chống dị ứng mạnh.
• Chống oxy hóa và bảo vệ gan đối với chuột bị tổn thương gan.
• Thành phần glycoprotein có khả năng chống tăng sinh và kháng virus.
• 6 loại flavonoid  có trong dược liệu có khả năng chống oxy hóa và kháng viêm.
• Với liều nhỏ, dược liệu có thể gây kích thích hệ tiêu hóa, những nếu sử dụng với liều cao có thể gây biếng ăn, nôn mửa,…
• Chất catalase làm giảm stress oxy hóa do tình trạng acid uric máu tăng.
• Cải thiện tình trạng viêm, stress oxy hóa thận ở chuột mắc bệnh thận do acid uric và đồng thời thúc đẩy sử bài tiết của acid uric.

Những bài thuốc chữa bệnh từ củ khúc khắc

Chữa bệnh giang mai

Lấy 20 – 40g khúc khắc, 20 – 40g kim ngân hoa, 12g bạch tiên bì, 12g uy linh tiên và 12g cam thảo, đem sắc lấy nước uống.

Hoặc có thể lấy 60 – 120g củ khúc khắc, 15g bạch tiên bì, 15g thương nhĩ tử và 3 – 6g cam thảo, đem sắc lấy nước uống, chia làm 3 lần uống hết trong ngày.

Thanh nhiệt, giải độc, bồi bổ cơ thể

Lấy 80g củ khúc khắc, 20g sinh địa, 1 miếng trần bì nhỏ và 160g thịt lợn. Đem thịt cắt miếng nhỏ rồi đem hầm với các vị thuốc trong vòng 2 giờ, nêm cùng với muối và ăn khi còn nóng.

Điều trị viêm khớp dạng thấp

Lấy 20g củ khúc khắc, 20g ngạch mễ, 20g ké, 20g thạch cao, 16g kê huyết đằng, 16g ngân hoa, 16g tỳ giải, 12g bạch thược, 12g tri mẫu, 12g liên kiều, 12g ý dĩ, 12g phòng phong, 12g hoàng bá, 12g tang chi, 12g hy thiêm, 8g quế chi và 8g xương truật, đem sắc lấy nước uống.

Chữa mụn nhọt – Củ khúc khắc có tác dụng gì?

Lấy 30g củ khúc khắc, 20g bồ công anh, 20g song hoa, 15g vỏ núc nác và 10g cam thảo dây. Đem các dược liệu sắc với 4 chén nước, chia làm 2 lần uống trong ngày, một liều trình nên dùng liên tục trong 5 ngày để điều trị mụn nhọt dứt điểm.

Hoặc lấy khúc khác trộn cùng với giấm tạo thành hỗn hợp hơi sền sệt rồi thoa lên khu vực bị nhọt mỗi ngày 2 – 3 lần.

Chữa ghẻ lở, mụn độc

Lấy 2kg khúc khắc, 600g rễ tranh và 200g nguyên sinh địa, đem các vị thuốc cắt thành từng lát mỏng hoặc giã nhỏ. Tiếp đó nấu cùng với thật nhiều nước, nấu trong khoảng 8 tiếng, lọc bỏ xác, tiếp tục nấu cho đến khi cô đặc thành cao và bảo quản trong hũ thủy tinh. Mỗi lần sử dụng lấy 6 muỗng cao pha cùng với 1 ly nước sôi uống, mỗi ngày dùng 2 lần trước bữa ăn khoảng 1 tiếng vào bữa ăn trưa và bữa tối.

Bệnh vảy nến – Củ khúc khắc có tác dụng gì?

Lấy 40g thổ phục linh, 80g cây cải trời, đem sắc cùng với 5 bát nước, đun đến khi sôi thì vặn nhỏ lửa cho đến khi nước cạn còn 3 chén. Chia làm 4 lần uống trong ngày, áp dụng liên tục khoảng 2 – 3 tháng để các triệu chứng bệnh được cải thiện đáng kể và ngăn ngừa bệnh tái phát.

Chữa suy tim, mất ngủ, hồi hộp, lo âu, ngủ không ngon

Lấy 12g khúc khắc và 50g hạt sen khô, đem hạt sen khô hấp cách thủy trong 2 tiếng. Tiếp đó đem hạt sen đã hấp ngâm nước ấm 30 phút rồi luộc sơ, cuối cùng thì đem hấp cùng với khúc khắc cho đến khi chín mềm là ăn được, mỗi tuần áp dụng 3 – 4 lần.

Hoặc lấy 8g khúc khắc, 12g ích trí, 50g hạt sen khô và 100g tim lợn hoặc 100g tàu hũ ky. Đem hạt sen luộc sơ rồi chưng cách thủy cùng với các dược liệu còn lại trong 2 tiếng, nên ăn khi còn nóng, mỗi tuần ăn vài lần.

Những lưu ý khi sử dụng củ khúc khắc

• Đối với phụ nữ đang mang thai, đang cho con bú, những người mắc các vấn đề về thận hoặc hen suyễn nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
• Những người đang điều trị bằng các loại thuốc khác bao gồm cả thực phẩm chức năng, thuốc tân dược và thảo dược cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
• Vị thuốc khúc khắc kỵ với trà, nếu sử dụng 2 loại này cùng lúc có thể gây rụng tóc, vì vậy cần tránh uống nước trà khi đang sử dụng vị thuốc này.