Cây sòi là loài cây được trồng để khai thác sử dụng như một màu nhuộm tự nhiên để nhuộm lụa, sa tanh màu đen. Bên cạnh đó, cây sòi còn được sử dụng nhiều trong y học dân gian với công dụng giúp lợi tiểu, sát trùng, điều trị giun sán, bụng to trướng, thủy thũng, sưng gan, viêm gan cấp tính,… Vậy cây sòi là cây gì? Cây sòi có tác dụng gì? Cây sòi chữa bệnh gì? Để hiểu rõ hơn về công dụng của cây sòi, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết sau đây.
Cây sòi là cây gì?
Cây sòi thuộc họ thầu dầu Euphorbiaceae, có tên khoa học là Sapium sebiferum (L.), Roxb. Ngoài ra, cây sòi còn được gọi với nhiều tên gọi khác như sòi xanh, ô du, ô cửu, ô thụ quả, cửu tử thụ, thác tử thụ,…
Hình ảnh cây sòi

Cây sòi là loại cây thân gỗ sống lâu năm với chiều cao 4 – 6m và thậm chí có thể cao đến 10m. Vỏ ngoài thân cây có màu nâu, xù xì, có nhiều rãnh nứt nẻ trên thân cây.
Lá sòi mọc so le nhau, hình bầu dục, lá rụng sớm, cuống lá dài 3-7 cm, lá nhọn và kéo dài ở đuôi lá, lá không có lông.
Hoa sòi mọc ở nách lá hoặc đầu cành, hoa có màu trắng, có nhiều hoa cái ở gốc và hoa đực ở ngọn.
Quả sòi có hình cầu, đường kính quả khoảng 12mm, quả khi chín có màu tím đen. Quả có 3 buồng và mỗi buồng có một chứa hạt hình bầu dục. Trong các hạt có dầu, ngoài hạt có một lớp sáp trắng gọi là bơ hoặc mỡ thực vật. Cây sòi thường ra hoa trong thời kỳ tháng 3-4 và thời kỳ ra trái là vào tháng 10-12.
Phân bố
Cây sòi có nguồn gốc từ Đông Á ôn đới và cận nhiệt đới, chúng thường mọc ở các khu vực vùng đồi núi. Hiện tại, cây sòi được trồng ở nhiều nơi để lấy bóng mát hoặc trồng làm cảnh.
Cây sòi xanh là loài cây ưa sáng, mau lớn và sống được trên nhiều loại đất. Cây sòi xanh thường mọc nhiều ở rừng bạch dương, rừng thứ sinh và đồi núi. Cây cho nhiều trái, có khả năng tái sinh tự nhiên từ hạt và thân, sau khi cắt từ hạt và thân.
Cây sòi được tìm thấy ở Trung Quốc, Mỹ và Nhật Bản, các quốc gia này thường thu hoạch hạt để ép lấy.
Ở Việt Nam, cây này phát triển rộng ở khắp nơi từ các khu vực miền Bắc và miền Trung, nhưng ít thấy ở miền nam. Ở nước ta, mọi người thường sử dụng lá sòi để nhuộm lụa hoặc sa tanh màu đen và ít khi sử dụng quả sòi.
Thu hái, chế biến
Phần vỏ rễ và thân cây sòi có thể được thu hoạch trong suốt cả năm, phần rỏ rễ đã phơi hoặc sấy khô có tên gọi là vỏ rễ Ô cửu căn bì.
Lá thường được dùng ở dạng tươi mà không cần sơ chế.
Dầu hạt sòi là hỗn hợp sáp bao phủ lớp ngoài hạt và ép dầu từ hạt, còn được gọi là Ô cưu chi hoặc du bì.
Quả sòi được thu hái vào mùa thu, đặc biệt là vào cuối mùa thu. Sau khi thu hoạch về đem phơi khô và đập vỡ lấy hạt. Đem hạt sòi đun nóng để lớp sáp bọc bên ngoài chảy ra, lớp sáp này khi nguội lại sẽ đông đặc là loại sáp tốt nhất.Tiếp đó đem phần hạt giã nhuyễn, ép lấy tinh dầu, hai loại trên có thể để riêng hoặc trộn chung với nhau để sử dụng.
Thành phần hóa học
Trong vỏ rễ và thân cây sòi xanh chiết xuất được chất được gọi là pholoraxetophenon 2-4 dimetyl ete, có công dụng khử trùng và một chất khác chiết được là xanthoxylin.
Lá sòi có chứa chất béo, vitamin E, tannin, axit gallic, axit ellagic, corilagin, …
Dầu sòi có chứa axit linoleic, axit linolenic, vitamin B và một số axit amin. Tinh dầu ép lỏng từ nhân hạt sòi, sau khi đã phân loại phần sáp bên ngoài là ăn được, còn phần sáp hay hỗn hợp dầu sáp chỉ được sử dụng trong sản xuất. Phần khô còn lại sau khi ép lấy hết dầu có chứa lượng protein cao, có thể dùng làm thực phẩm hoặc làm phân bón.
Tác dụng dược lý – Cây sòi là cây gì?
Trong đông y cây sòi là cây gì?
Theo đông y, vị thuốc cây sòi có vị hơi đắng, có tính mát, hơi độc.
Người dân thường sử dụng vỏ rễ cây sòi để điều trị các bệnh thủy thũng, bụng đầy trướng, có trướng nước ở vàng cạnh sườn, đại tiểu tiện khó khăn, tích tụ, táo kết, bạo thủy.
Điều trị hoàng đản, ăn uống kém, ăn không ngon miệng, sườn bên phải sưng đau, thường xuyên sốt cao.
Cây sòi có tác dụng chữa phù thũng, giảm niệu, táo bón, viêm mủ, viêm âm đạo, viêm nhiễm phụ khoa, viêm gan siêu vi trùng, ngứa lở chẩn thấp, bệnh sán máng, xơ gan cổ trướng,…
Trong y học hiện đại cây sòi là cây gì?
Sáp của hạt sòi có thể được sử dụng thay thế cho bơ ca cao, được sử dụng làm thuốc đạn, bôi lên tóc và được sử dụng để điều trị nhiều bệnh lý ngoài da khác nhau. Khi sử dụng điều chế thuốc đạn, trộn sáp sòi với dầu đậu phộng để giảm độ chảy từ 58 độ xuống 42-40 độ.
Vỏ cây sòi có tác dụng hổ trợ điều trị các bệnh nhiễm trùng, bụng nhiều nước, huyết hấp trùng gây lá lách và gan sưng to, các bệnh viêm gan virus có khả năng truyền nhiễm và thiếu máu nghiêm trọng.
Liều lượng sử dụng – Cây sòi là cây gì?
Rễ cây sòi khi sử dụng nên loại bỏ phần lõi bên trong và lớp vỏ đen bên ngoài, chỉ lấy lớp vỏ lụa bên trong, có thể dùng tươi hoặc phơi khô, sau đó tán nhỏ là dùng được.
Thân và lá cây sòi có thể sử dụng dưới dạng thuốc sắc, nấu nước ngâm rửa có thể dùng tươi hoặc khô.
Lá giã nát hoặc dùng đắp ngoài da hoặc nấu nước xông để rửa vùng da bị bệnh.
Liều lượng sử dụng:
- Người lớn: Mỗi ngày sử dụng 10 – 12 gam bột, liều dùng tối đa có thể đạt 50-60 gam.
- Trẻ em: Mỗi ngày dùng 5 – 10 gam hoặc có thể dùng 20 – 25 gam trong trường hợp nặng.
- Liều lượng dùng ngoài da không phụ thuộc vào liều lượng, đơn thuốc và nhu cầu sử dụng.
Trong trường hợp bình thường, có thể thấy hiệu quả sau 7-10 ngày sử dụng liên tục dược liệu này.
Những bài thuốc chữa bệnh từ cây sòi
Hỗ trợ thải độc
Một trong những nguyên nhân gây ra nhiều căn bệnh nguy hiểm đó là do cơ thể tích tụ nhiều độc tố. Để thanh nhiệt, giải độc cơ thể, người bệnh cần áp dụng phương pháp sau: Tán nhỏ các dược liệu, thêm nước, vắt lấy nước giã và uống.
Chữa bụng trướng to, ăn không ngon miệng, phù thũng, ứ nước
Để cải thiện tốt cho hệ tiêu hóa, bệnh nhân cần áp dụng theo cách sau: Dùng vỏ rễ cây sòi khô (chỉ lấy phần vỏ lụa), tán thành bột mịn, thêm nước cơm, vo thành viên hoàn, kích thước to bằng hạt đậu xanh. Tùy thuộc vào tình trạng bệnh mỗi ngày có thể sử dụng 10 – 20g thuốc, uống cùng với nước cháo hoặc nước cơm để chiêu thuốc.
Hoặc lấy phần rễ sòi (phần vỏ lụa bên trong), mộc thông, hạt cau mỗi loại dược liệu 12g rồi đem sắc thành thuốc, dùng uống hết trong ngày.
Hỗ trợ điều trị mề đay mẩn ngứa, mụn nhọt
Cây sòi có công dụng để điều trị một số bệnh ngoài da như mụn nhọt, mẩn ngứa,… Để áp dụng bài thuốc này, bệnh nhân cần thực hiện theo các bước bằng cách sử dụng 100g dầu hạt sòi bao gồm cả phần sáp và nhân đun sôi. Tiếp đó cho vào 50g hồng đơn cùng với 100ml nước và khuấy đều. Đun trên lửa nhỏ đến khi nước bốc hơi lên hết, đun đến khi hồng đơn mất màu là được, sử dụng cao này thoa lên các vết lở loét, mụn nhọt.
Lưu ý khi sử dụng cây sòi
- Những bài thuốc từ cây sòi là nguồn dược liệu tự nhiên nên cần một khoảng thời gian nhất định thuốc mới phát huy tác dụng hiệu quả khi vào cơ thể.
- Trong một số trường hợp, bệnh nhân có thể bị dị ứng với các thành phần của thuốc, ngay khi nhận thấy cơ thể có bất kỳ triệu chứng lạ thì nên ngừng sử dụng ngay.
- Phụ nữ có thai và đang cho con bú nên cân nhắc trước khi sử dụng dược liệu cây sòi.
Mình cần tư vấn
Tư vấn cho tôi nhé